Κριτήριο αξιολόγησης 12_Γλώσσα Γ΄

Η ηθική της επιστήμης

   Από όλες τις αξιωματικές παραδοχές για τη δόμηση της φυσικής επιστήμης και της επιστημονικής μας κοσμοεικόνας, η παραδοχή ότι επιστήμη και ηθική είναι αδιαχώρητες και ανεξάρτητες η μια από την άλλη είναι ίσως η πιο. θεμελιώδης, αλλά συγχρόνως και η πιο ευάλωτη σε παρερμηνείες. Τόσο κατά τη γέννησή της -τον 6^ο  π.Χ. αιώνα στις ακτές της Ιωνίας- όσο και στα στάδια της μετέπειτα εκδίπλωσης και ανάπτυξής της, -κυρίως τον 17^ο αιώνα, και στη συνέχεια, με αλματώδη βήματα, στον 19^ο και προπαντός βέβαια στον 20^ό αιώνα-, η φυσική επιστήμη έπρεπε για να εδραιωθεί ως αντικειμενική αλήθεια και γνώση να μείνει μακριά από υποκειμενικές αξίες και αρχές. Η επιστημονική μέθοδος προσέγγισης της αντικειμενικής γνώσης, το αίτημα δηλαδή της αντικειμενικότητας στη γνώση είναι εξ ορισμού ανεξάρτητο και ανεπηρέαστο από την ηθική και τις αξιολογικές της κρίσεις. Αυτή η τόσο κατανοητή και σχεδόν αυτονόητη καταστατική αρχή, ενταγμένη σήμερα μέσα στο ασφυκτικό αλλά και ανούσιο πλαίσιο μιας άκρως θετικιστικής θεώρησης της φύσης, έχει αποκτήσει νοηματικές και πρακτικές προεκτάσεις, που είναι κοινωνικά προβληματικές και σίγουρα δεν της ανήκουν εγγενώς. Τα προβλήματα που ανακύπτουν από την αυθαίρετη παρανόηση και προέκταση της καταστατικής αυτής πρότασης, πιστεύω ότι αποτελούν ένα σημαντικό εμπόδιο στην διαύγαση των τεράστιων κοινωνικών και ηθικών ζητημάτων, που ως κοινωνία πρέπει να αντιμετωπίσουμε, λόγω της αλματώδους, απρογραμμάτιστης και ανεξέλεγκτης, ανάπτυξης της τεχνοεπιστήμης.

   Επιτρέψτε μου να αναφερθώ, μέσα από ένα σύντομο ερωτηματικό λόγο, σε μερικά από αυτά τα προβλήματα. Και αρχίζω από το «δόγμα» της ουδετερότητας της επιστήμης και της τεχνικής. Υπάρχουν, άραγε, σημαίνουσες ανθρώπινες δραστηριότητες, που είναι ηθικά ουδέτερες; Θάλαμοι αερίων, Χιροσίμα, Ναγκασάκι' θηριωδία και απανθρωπιά. χωρίς τη συμμετοχή της επιστήμης και των επιστημόνων; Από πού προκύπτει λοιπόν ο συχνά προτεινόμενος πλήρης διαχωρισμός συνεχόμενων και ενιαίων στην ουσία τους δραστηριοτήτων, της ηθικά ανεξάρτητης, όπως υποστηρίζεται, και μη ελέγξιμης επιστημονικής έρευνας από τη μια και των ηθικά φορτισμένων, και άρα ελέγξιμων πρακτικών εφαρμογών της, από την άλλη; Και πόσο εύκολος θα είναι στο μέλλον ένας τέτοιος διαχωρισμός (βασική έρευνα - εφαρμοσμένη έρευνα - εφαρμογές), μέσα μάλιστα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο αγοραίας συμπεριφοράς και αβυσσαλέου ανταγωνισμού? Και είναι δυνατόν, σε μια κοινωνία ανθρώπων, να αποδεχθούμε την πλήρη αυτονόμηση ορισμένων ανθρωπίνων δραστηριοτήτων; Αλλά ακόμη παραπέρα, στον πυρήνα της αντιμετώπισης του προβλήματος, πόσο έτοιμες είναι σήμερα οι κοινωνικές επιστήμες -όσον αφορά το εκπαιδευτικό τους περιεχόμενο, την έρευνα και την ανάπτυξή τους- να παρακολουθήσουν την αλματώδη ανάπτυξη της φυσικής επιστήμης, της βιολογίας και της τεχνικής; Και ποιες οι αντοχές, ανοχές και ενοχές μας απέναντι στη «βιολογική ρύπανση», που κατ' αναλογίαν προς τη φυσικο-χημική ρύπανση του 20ού  αιώνα θα μας απειλήσει, πρωτόγνωρα, μπορεί να πει κανείς, στον αιώνα που έρχεται; Διότι βέβαια, εδώ, υπάρχουν κάποιες αναλογίες, την «εγκαθίδρυση» των οποίων δεν θα μπορέσουμε εύκολα να αποφύγουμε: σύνθεση και παραγωγή συγκεκριμένων μακρομορίων, νέων ουσιών και προϊόντων, νέων φυσικών και χημικών τεχνικών, ευημερία, αλλά και επικίνδυνη οικολογική καταστροφή στον 20^ό αιώνα˙ ανάλογης κλιμάκωσης ανάπτυξη, ευζωία αλλά και βιολογική ρύπανση, με την εμφάνιση γενετικά, χειρουργικά ή βιο-ηλεκτρονικά πραγματοποιημένων «χιμαιρικών οντοτήτων», στην αρχή της τρίτης χιλιετίας. Και βέβαια δεν πρέπει να αγνοήσουμε τη σημαντική ποιοτική διαφορά μεταξύ, λ.χ., του διοξειδίου του αζώτου, που ρυπαίνει το περιβάλλον, και μιας μελλοντικής ανθρωπόμορφης χίμαιρας.

Ν. Μαρκόπουλος, Το Βήμα, 6/9/1998

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α. Να παρουσιάσετε το περιεχόμενο του αποσπάσματος με μια περίληψη 80-100 λέξεων. Υποθέστε ότι η παρουσίαση γίνεται στο πλαίσιο μιας συζήτησης που διεξάγετε μ' ένα φίλο σας με θέμα τους κινδύνους που η επιστημονική εξέλιξη εγκυμονεί.

Μονάδες 25

Β1. Δώστε έναν πλαγιότιτλο σε καθεμιά από τις παραγράφους του αποσπάσματος.

Μονάδες 10

Β2. Να αναγνωρίσετε το είδος του συλλογισμού που εκτίθεται παρακάτω και ν' αξιολογήσετε την ορθότητά του: «Διότι βέβαια, εδώ, υπάρχουν κάποιες αναλογίες, την "εγκαθίδρυση" των οποίων δεν θα μπορέσουμε εύκολα να αποφύγουμε: σύνθεση και παραγωγή συγκεκριμένων μακρομορίων, νέων ουσιών και προϊόντων, νέων φυσικών και χημικών τεχνικών, ευημερία, αλλά και επικίνδυνη οικολογική καταστροφή στον 20ό αιώνα˙ ανάλογης κλιμάκωσης ανάπτυξη, ευζωία αλλά και βιολογική ρύπανση, με την εμφάνιση γενετικά, χειρουργικά ή βιο-ηλεκτρονικά πραγματοποιημένων 'χιμαιρικών οντοτήτων", στην αρχή της τρίτης χιλιετίας».

Μονάδες 5

 Β3. Σύμφωνα με το συντάκτη του κειμένου, η απειλή εναντίον της φύσης κατά τον 20ό αιώνα προερχόταν από τη φυσική και τη χημεία. Από ποια επιστήμη θα προέλθει αυτή η απειλή κατά τον 21ό αιώνα, σύμφωνα με όσα υποστηρίζει;

Μονάδες 10

Β4. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: θεμελιώδης, ευάλωτη, ανακύπτουν, εμπόδιο, θηριωδία, αγοραίας.

       β)  Να γράψετε προτάσεις με τη λέξη αρχή, χρησιμοποιώντας τρεις τουλάχιστον από τις σημασίες της.

Μονάδες 10

Γ. Πολλοί επιστήμονες απεκδύονται οποιαδήποτε ευθύνη για τους κινδύνους που τα επιτεύγματά τους εγκυμονούν και μεταθέτουν αυτή την ευθύνη στην εξουσία ή γενικότερα στην κοινωνία. Συμφωνείτε πως είναι άμοιροι ευθυνών για τις αρνητικές συνέπειες των επιτευγμάτων τους; Υποθέστε πως το κείμενό σας (500 λέξεις) αποτελεί άρθρο, που θα δημοσιεύσετε στην εφημερίδα του σχολείου σας.

Μονάδες 40