Κριτήριο αξιολόγησης 2_Γλώσσα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΟ:  Η Πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου

            «Όταν τα παιδιά πρέπει να πιουν ένα δύσγευτο φάρμακο, μπορούν να πεισθούν ευκολότερα να το καταπιούν, αν τα χείλη του ποτηριού είναι αλειμμένα με μέλι». Με αυτόν τον γλαφυρό και παιγνιώδη τρόπο δικαιολογείται ο Λουκρήτιος για το ότι χρησιμοποιεί ο ίδιος την ποίηση ως όχημα για τη διατύπωση των φιλοσοφικών του απόψεων. Το ίδιο πράγμα θα μπορούσε να λεχθεί πολύ εύστοχα για τη χρησιμοποίηση του μύθου στο φιλοσοφικό έργο του Πλάτωνα. Η φιλοσοφία αποτελούσε ανέκαθεν άθλημα χαλεπόν, δύσβατη και ανωφερή οδό. Εναπόκειται, λοιπόν, στην προσωπικότητα του φιλοσόφου και στην ειδική του επιδεξιότητα η ελκυστική έκθεση της φιλοσοφικής του διδασκαλίας.

            Ανάμεσα στους μύθους που ο Πλάτωνας χρησιμοποίησε στους διαλόγους του εξέχουσα θέση έχει η αλληγορία του Σπηλαίου λόγω της ποιητικής έντασης και της καθηλωτικής εικονοπλαστικής δύναμης, που τη χαρακτηρίζουν. Σύμφωνα με το μύθο, σε ένα σπήλαιο ζουν αλυσοδεμένοι δεσμώτες, οι οποίοι από μικρή ηλικία είναι δέσμιοι και στα πόδια και στον αυχένα, με αποτέλεσμα να κοιτούν μόνο μπροστά και να μην είναι σε θέση να στρέψουν το κεφάλι τους αριστερά και δεξιά. Πίσω από τους δεσμώτες καίει φωτιά, η οποία αναδίνει το φέγγος της μέσα στο σπήλαιο και ανάμεσα στους δεσμώτες και τη φωτιά είναι κτισμένο τειχίο, όμοιο με τη σκηνή θεάτρου ανδρεικέλων. Δίπλα στο τειχίο υπάρχει δρόμος, στον οποίο πηγαινοέρχονται άνθρωποι κουβαλώντας με τα χέρια υψωμένα λογής – λογής αντικείμενα, έτσι ώστε αυτά να προεξέχουν πάνω από το τειχίο. Το μόνο που βλέπουν οι δεσμώτες είναι οι σκιές των αντικειμένων, τις οποίες πιστεύουν ως πραγματικά όντα και συγχρόνως ακούν τον αντίλαλο της φωνής των περαστικών νομίζοντας πως αυτή είναι η φωνή των σκιών.

            Ας φανταστούμε τώρα ότι ένας δεσμώτης απελευθερώνεται και υποχρεώνεται να ανέλθει από το σκότος στο φως. Αρχικά θα είχε την πεποίθηση ότι οι σκιές, με τις οποίες είχε εξοικειωθεί, αποτελούν την πραγματικότητα και θα έστρεφε με νοσταλγία τα μάτια του προς το σπήλαιο, καθώς θα χρειαζόταν μακρός χρόνος εξοικείωσής του με αυτή τη νέα πραγματικότητα του άνω κόσμου. Σιγά – σιγά, ωστόσο, θα μπορούσε να δει τις σκιές και τους αντικατοπτρισμούς των ανθρώπων και των πραγμάτων και στη συνέχεια θα κοίταζε τον ουρανό και θα αποκτούσε την ικανότητα να αντικρύσει τον ήλιο κατάματα και να διαπιστώσει ότι αυτός είναι ο ρυθμιστής της φυσικής τάξης και ο ζωοδότης όλων των όντων, που υπάρχουν στον πλανήτη. Τότε θα αισθανόταν ευτυχής για τη μεταβολή που συνέβει στη ζωή του σε σχέση με την πρωτύτερη κατάστασή του και θα ένιωθε οίκτο για τους άλλους δεσμώτες. Αν τώρα, αυτός ο άνθρωπος ξανακατέβαινε στο σπήλαιο, είναι αδύνατο να μην εισέπραττε τα ειρωνικά σχόλια των συντρόφων του εξαιτίας της δυσκολίας που θα αντιμετώπιζε, προκειμένου να προσαρμοστεί στο σκοτάδι. Και θα έφτανε στο σημείο ακόμη και να τον θανατώσουν, αν επιχειρούσε να τους απελευθερώσει και να τους ανεβάσει πάνω, καταδεικνύοντάς τους ότι ο κόσμος των σκιών είναι ψεύτικος και ότι πέρα από αυτόν υπάρχει ένας άλλος, αληθινός.

            Ως προς την εξήγηση της αλληγορίας βρισκόμαστε σε πλεονεκτική θέση δεδομένου ότι ο ίδιος ο Πλάτωνας ξεκλειδώνει το μύθο ερμηνευτικά. Οι δύο κόσμοι, που περιγράφονται στην αλληγορία, ο υπόγειος κόσμος του σπηλαίου και ο επάνω κόσμος της επιφάνειας της γης, εικονογραφούν τα δύο επίπεδα, στα οποία κατά τον Πλάτωνα χωρίζεται η πραγματικότητα. Το πρώτο επίπεδο, το κατώτερο, είναι ο λεγόμενος αισθητός κόσμος, ο κόσμος της κοινής εμπειρίας, όπως μας τον φανερώνουν οι αισθήσεις μας, κυρίαρχο γνώρισμα του οποίου είναι η συνεχής μεταβλητότητα και η εναλλαγή των πραγμάτων. Το δεύτερο επίπεδο, το ανώτερο, είναι ο λεγόμενος νοητός κόσμος, ο κόσμος των Ιδεών, όπως αυτός γίνεται αντιληπτός από τη νόησή μας, ο οποίος διέπεται από τη σταθερότητα των οντοτήτων που τον χαρακτηρίζουν. Ο δεύτερος αυτός κόσμος είναι προνόμιο των λίγων, των φιλοσόφων και διανοουμένων, που ανήκουν στην «ελίτ» του πνεύματος σε κάθε εποχή και κάθε κοινωνία.

            Όταν ο φιλόσοφος, όμως, γνωρίσει το νοητό βασίλειο των Ιδεών και φτάσει στη γνώση των αληθινών όντων και στη θέαση της Ιδέας του Αγαθού, είναι πρόθυμος να εγκαταλείψει την ευδαιμονία των θεωρητικών του αναζητήσεων και να αναμειχθεί στο δημόσιο βίο; Ο Πλάτωνας θέτει κατά καίριο τρόπο το μέγα πρόβλημα της σχέσης θεωρίας και πράξης, φιλοσοφίας και πολιτικής. Και λαμβάνει ξεκάθαρη θέση: Στην ιδεατή πολιτεία δεν επιτρέπεται ο φιλόσοφος να παραμένει μακάριος στον παράδεισο των θεωρητικών του αναζητήσεων και να βλέπει, αποκλεισμένος σε μια αποστειρωμένη γυάλα, υπεροπτικά από το ύψος της ανωτερότητάς του τα προβλήματα του πρακτικού βίου. Ο φιλόσοφος είναι υποχρεωμένος να κατέβει στο στίβο της πολιτικής, να μοιραστεί την καθημερινή ζωή των συμπολιτών του και να τους υποδεικνύει, αυτός που έχει γνωρίσει την αλήθεια, το εκάστοτε δίκαιο, αγαθό και ωραίο. Ο Πλάτων δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της απροθυμίας των φιλοσόφων να αναλάβουν πολιτικά αξιώματα.

            Άρα, στο ερώτημα θεωρία ή πράξη, φιλοσοφία ή πολιτική ο Πλάτων, αυτός ο μέγας θεωρητικός, λαμβάνει θέση διαλεκτική και συνθετική. Λέγεται συνήθως ότι η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού. Αν λοιπόν η πολιτική είναι το δυνατό, η φιλοσοφία αποτελεί το δέον. Η συμβολή της φιλοσοφίας ασκείται ιδιαίτερα στη δεοντολογική φάση της πολιτικής, είναι αυτή που χαράσσει τα όρια του δυνατού. Η φιλοσοφική παιδεία αποτελεί την εγγύηση ότι οι φορείς της πολιτικής εξουσίας δε θα εκτραπούν από την αποστολή τους, δηλαδή την υπηρέτηση της ευδαιμονίας του συνόλου των πολιτών.

         Βερτουδάκης Β., άρθρο στο περιοδικό Νέα Παιδεία, τεύχος 98, Άνοιξη 2001  

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Να γράψετε σε 120 λέξεις την περίληψη του κειμένου.

Β1. Να σχολιάσετε την εισαγωγή του κειμένου με κριτήριο την πρωτοτυπία του και το βαθμό στον οποίο είναι ελκυστική για τον αναγνώστη.

Β2. Να προσδιορίσετε τη δομή της τέταρτης παραγράφου του κειμένου και τον τρόπο ανάπτυξής της.

Β3. Να εντοπίσετε το περιγραφικό και το ερμηνευτικό μέρος του κειμένου και να δώσετε από έναν τίτλο για το καθένα.

Β4. «Αν λοιπόν η πολιτική είναι το δυνατό, η φιλοσοφία αποτελεί το δέον.»: Να αναπτύξετε σε 100-120 λέξεις το περιεχόμενο της παραπάνω θέσης του συγγραφέα του κειμένου.

Β5. Για κάθε μια από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου να γράψετε μια συνώνυμη και με κάθε νέα λέξη να σχηματίσετε από μια πρόταση.

Γ. Υποθέστε ότι συμμετέχετε σε τηλεοπτική συζήτηση με θέμα την πολιτική ζωή της χώρας μας, την κρίση της Δημοκρατίας, που είναι κρίση διαφθοράς και αναξιοπιστίας των πολιτικών. Με ποια επιχειρήματα θα τονίζατε την ανάγκη να ασχολούνται οι πνευματικοί άνθρωποι με την πολιτική ζωή και για ποιους λόγους δε συμβαίνει κάτι τέτοιο στις μέρες μας; Η τοποθέτησή σας να μην υπερβαίνει τις 500-600 λέξεις.