« Εμπλουτισμός της διδασκαλίας στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών της Α΄ τάξης του Λυκείου με τις αρχές της Κειμενογλωσσολογίας στο πλαίσιο της παιδαγωγικής του κριτικού γραμματισμού»

Κατάθεση πρότασης εκπόνησης διδακτικού σεναρίου με τίτλο « Εμπλουτισμός της διδασκαλίας στο μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών της Α΄ τάξης του Λυκείου με τις αρχές της Κειμενογλωσσολογίας στο πλαίσιο της παιδαγωγικής του κριτικού γραμματισμού»

Διδάσκων καθηγητής: Νικόλαος Κων/νου Αλέφαντος

Στη διάρκεια του σχολικού έτους 2016-2017 προτιθέμεθα να εφαρμόσουμε ένα διδακτικό σενάριο που θα στοχεύει σε μια εναλλακτική από την παραδοσιακή ανακεφαλαίωση της διδακτέας ύλης. Το σενάριο αυτό αποβλέπει στην εκπόνηση πέντε δίωρων ομαδοσυνεργατικών διδασκαλιών μετά την ολοκλήρωση της διδασκαλίας σημαντικών κεφαλαίων στο ιστορικό έργο του Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη. Τα κεφάλαια που επιλέγουμε είναι συμβατά με τη διδακτέα ύλη, όπως αυτή προσδιορίζεται από το υπουργείο παιδείας και το Ι.Ε.Π.

Το προτεινόμενο διδακτικό σενάριο είναι σύμφωνο με τις αρχές της παιδαγωγικής του κριτικού γραμματισμού, καθώς εμπλέκει τους/τις μαθητές/τριες στη διαδικασία  πραγμάτευσης των ιστορικών γεγονότων, που υπάγονται στη διδακτέα ύλη, από διαφορετικές οπτικές γωνίες, με τρόπο που να αναδεικνύονται τα κίνητρα των πρωταγωνιστών και τα ρητά ή άρρητα νοήματα και ιδεολογήματα των δύο αρχαίων ιστορικών. Η έννοια του κριτικού γραμματισμού αποτελεί σήμερα αντικείμενο συζήτησης και η αναγκαιότητα της κριτικής παιδαγωγικής υπαγορεύεται από το ανερχόμενο σήμερα κύμα απολυταρχισμού σε όλο τον κόσμο. Οι νέες πολιτικές συνθήκες που διαμορφώνονται απειλούν να ακυρώσουν κάθε υπόσχεση δημοκρατίας στον 21ο αιώνα. Σήμερα αναγνωρίζεται ότι δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική δημοκρατία χωρίς ουσιαστικά  εκπαιδευμένους πολίτες. Η εκπαίδευση αποτελεί την πλέον σημαντική συνθήκη για την ισότητα και τη δικαιοσύνη. Είναι πρωταρχικό στοιχείο της πολιτικής, γιατί παρέχει τη γνώση και τις δεξιότητες μέσω των οποίων τα άτομα καθίστανται δρώντα κοινωνικά υποκείμενα[1]. Και η νεολαία συμβολίζει την ευθύνη της κοινωνίας προς το μέλλον. Την ευθύνη της συμμετοχής σε αποφάσεις που επηρεάζουν τις ζωές μας και της μη εκχώρησης της δημόσιας σφαίρας στους «επαγγελματίες πολιτικούς»[2].

Παράλληλα, το σενάριο βασίζεται στις αρχές της ενεργητικής μάθησης, καθώς δίνει το έναυσμα στους/τις μαθητές/τριες να αυτενεργήσουν κατευθυνόμενοι από τον καθηγητή και τα ερεθίσματα που παρέχουν τα φύλλα εργασίας. Η ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος είναι ο κινητήριος μοχλός που θα δώσει την ώθηση στην κριτική ανάγνωση των αρχαίων ελληνικών κειμένων, την αναζήτηση των κινήτρων δράσης των ανθρώπων, οι οποίοι πρωταγωνιστούν στα γεγονότα, και τη σύγκριση με τα αντίστοιχα κίνητρα δράσης των ανθρώπων της εποχής μας, ειδικά όσων κατέχουν θέσεις εξουσίας ή σε μια δεδομένη στιγμή διαθέτουν την ισχύ. Η σύγκριση αυτού του είδους οδηγεί αναμφίβολα στην καλύτερη και πιο εμπεριστατωμένη κατανόηση τόσο της αρχαίας όσο και της σημερινής πραγματικότητας. Υπό αυτό το πρίσμα η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών αποκτά ιδιαίτερη διδακτική βαρύτητα και συμβάλλει τα μέγιστα στην παιδαγωγική του κριτικού γραμματισμού. Για αυτό η χρήση ομαδοσυνεργατικών μοντέλων διδασκαλίας στην αρχαία ελληνική προσφέρει, εκτός από κοινωνικές δεξιότητες, όπως η κοινωνικοποίηση, τη δυνατότητα κριτικής αφύπνισης των μαθητών/τριών.

Το προτεινόμενο διδακτικό σενάριο, λοιπόν, στηρίζεται στις θεωρητικές αρχές της ομαδοσυνεργατικής μάθησης, η οποία προάγει τις διαμαθητικές σχέσεις σε κλίμα δημοκρατικότητας και συνεργατικού πνεύματος. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή αντίληψη, η οποία θεωρεί ότι σημαντική στην εκπαίδευση είναι η γνώση, το ομαδοσυνεργατικό μοντέλο ασπάζεται την επιστημολογική θέση ότι εξίσου σημαντική με το περιεχόμενο είναι η διαδικασία της διδασκαλίας, μέσω της οποίας αποκτάται η γνώση. Μάλιστα, είναι γενικότερα αποδεκτό ότι οι σημερινοί μαθητές θα βρεθούν μελλοντικά στην ανάγκη να αναζητήσουν και να επεξεργασθούν τις διαθέσιμες πληροφορίες παρά στην ανάγκη να ανακαλέσουν απλώς από τη μνήμη τους πληροφορίες που κατέχουν[3].  

Από την άλλη, το διδακτικό σενάριο που προτιθέμεθα να υλοποιήσουμε το τρέχον σχολικό έτος εμπεριέχει πολλά στοιχεία Κειμενογλωσσολογίας, καθώς ζητείται από τους/τις μαθητές/τριες η ομαδική παραγωγή λόγου σε συγκεκριμένη καταστασιακή περίσταση. Μ’ αυτό τον τρόπο αποβλέπουμε στη διαθεματική σύνδεση Αρχαίας και Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Άλλωστε, στην περίπτωση κατά την οποία η σχολική γνώση διαρθρώνεται όχι με βάση τα χωριστά γνωστικά αντικείμενα, αλλά με βάση γενικές αρχές ή κεντρικά ζητήματα, γίνεται λόγος για την εφαρμογή της αρχής της διαθεματικότητας[4]. Η προσέγγιση αυτή εφαρμόζεται στη σύνταξη των διαθεματικών ή ενιαίων αναλυτικών προγραμμάτων. Ως διδακτική αρχή διέπει ολόκληρη την οργάνωση και τη διεξαγωγή της διδακτικής διαδικασίας, καθώς και την αξιολόγηση των μαθητών/τριών. Εξάλλου, η διδασκαλία και των δύο γνωστικών αντικειμένων από τη στιγμή που συνδέονται με τη γλώσσα  είναι κειμενοκεντρική. Επομένως, με την εμπλοκή των μαθητών στη διδακτική δράση θα τους δοθεί η ευκαιρία να κατανοήσουν καλύτερα ότι ένα κείμενο στοχεύει σε  επικοινωνιακούς στόχους, έχει μια συγκεκριμένη πρόθεση, η οποία κάθε φορά προσδιορίζει τις γλωσσικές και υφολογικές επιλογές του πομπού. Αυτοί είναι οι στόχοι της σύγχρονης γλωσσικής διδασκαλίας, η οποία χαρακτηρίζεται ως επικοινωνιακή και κειμενοκεντρική.

Τέλος, το συγκεκριμένο σενάριο είναι συμβατό με τους στόχους του ΑΠΣ και του Δ.Ε.Π.Π.Σ επειδή ενδείκνυται για:

ü  ανθρωπογνωστική σπουδή και μελέτη της ανθρώπινης εμπειρίας η οποία μπορεί να οδηγήσει  στη δημιουργική σύνδεση αρχαίου με το  σύγχρονο κόσμο

ü  ευαισθητοποίηση του/της μαθητή/τριας στο θέμα του πολέμου

ü  πραγμάτευση ενός θέματος από διαφορετικές οπτικές γωνίες και καλλιέργεια  δεξιοτήτων κριτικού γραμματισμού, ώστε  οι μαθητές να τοποθετούνται κριτικά  στα κοινωνικά δρώμενα

ü  ερμηνεία κειμένου με τη συνεξέταση θεματικών, μορφολογικών και υφολογικών στοιχείων καθώς και συγκριτική εξέταση αποδόσεων της  ΑΕ στη ΝΕ γλώσσα.

ü  εφαρμογή  ομαδοσυνεργατικής και διερευνητικής μεθόδου, καθώς αποτελεί κατάλληλο πεδίο αξιοποίησης υποστηρικτικών υλικών των Αρχαίων Ελληνικών, αλλά και άλλων μαθημάτων.

ü  εφαρμογή διαθεματικής προσέγγισης καθώς σχετίζεται με ιστορικά γεγονότα της αρχαίας Ελλάδας (Πελοποννησιακός πόλεμος), αλλά προσφέρεται και για παραγωγή αποτελεσματικού λόγου σε δοσμένο επικοινωνιακό πλαίσιο.

Το διδακτικό σενάριο που πρόκειται να εφαρμόσουμε περιλαμβάνει πέντε ομαδοσυνεργατικές διδακτικές παρεμβάσεις ανακεφαλαίωσης στα εξής κεφάλαια της ιστορίας του Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη: Η πρώτη ομαδοσυνεργατική διδασκαλία θα γίνει μετά από την ολοκλήρωση των παραγράφων 16-32  και 1-4 του κεφαλαίου 1 από το 2^ο βιβλίο των Ελληνικών του Ξενοφώντα.  Η δεύτερη ομαδοσυνεργατική διδασκαλία θα γίνει μετά από την ολοκλήρωση του κεφαλαίου που αναφέρεται στη δίκη του Θηραμένη. Οι άλλες τρεις διδασκαλίες προβλέπεται να γίνουν στο δεύτερο τετράμηνο ως εξής: Η πρώτη μετά από την ολοκλήρωση της διδασκαλίας των κεφαλαίων 70-73 του 3^ου βιβλίου της Ιστορίας του Θουκυδίδη, η δεύτερη μετά από την ολοκλήρωση της διδασκαλίας των κεφαλαίων 74-77 του 3^ου  βιβλίου της Ιστορίας του Θουκυδίδη και η τρίτη με την ολοκλήρωση των 78-81 του 3^ου  βιβλίου της Ιστορίας του Θουκυδίδη.

Ο προβλεπόμενος διδακτικός σχεδιασμός για καθεμιά από τις παραπάνω δράσεις είναι ο εξής: Στην πρώτη διδακτική ώρα οι μαθητές/τριες χωρισμένοι σε ομάδες και με την καθοδήγηση του διδάσκοντος προβαίνουν σε παραγωγή λόγου σε ζητούμενη επικοινωνιακή περίσταση που τους δίνεται σε Φύλλο εργασίας. Στη διάρκεια της δεύτερης διδακτικής ώρας οι ομάδες ανακοινώνουν με την ανάλογη δραματοποίηση την εργασία τους και στο τέλος οι μαθητές/τριες συμπληρώνουν το φύλλο αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης που θα τους δοθεί. Παράλληλα, στη διάρκεια κάθε διδακτικής παρέμβασης ο διδάσκων θα καταγράφει σε ημερολόγιο τις παρατηρήσεις του αναφορικά με τη συμμετοχικότητα, το ενδιαφέρον και τη διάθεση των μαθητών/τριών, παρατηρήσεις που θα ληφθούν υπόψη για την αξιολόγησή τους.

Τέλος, να σημειώσουμε ότι στο τέλος της σχολικής χρονιάς θα παραδώσουμε στο ΕΠΕΣ του σχολείου μας το Ημερολόγιο Καταγραφής των Ομαδοσυνεργατικών Δράσεων και πρόθεσή μας είναι να δημοσιεύσουμε τα Φύλλα εργασίας της δράσης και τις ομαδικές εργασίες των μαθητών/τριών στην ιστοσελίδα του σχολείου μας.

Με εκτίμηση,

Νικόλαος Κων/νου Αλέφαντος

                                                       Φιλόλογος

---

[1]   Βλ. σχετικά, Κορνήλιος Καστοριάδης, «The Problem of Democracy today» στο Democracy and   

    Nature, σ. 19 κ.ε

[2]   Βλ. τη σχετική άποψη του Reter McLaren  στο «Επαναστατική παιδαγωγική σε μετα-επαναστατικές       

    εποχές» (στο: Παναγιώτα Γούναρη, Γιώργος Γρόλλιος, Κριτική Παιδαγωγική. Μια συλλογή  

    κειμένων,Gutenberg, Αθήνα 2010, σ. 560):

«Οποιοδήποτε ίδρυμα θεωρείται άξιο να ονομάζεται ‘σχολείο’ πρέπει να εκπαιδεύει τους μαθητές να γίνουν ενεργοί φορείς του κοινωνικού μετασχηματισμού και της κριτικής ιδιότητας του πολίτη. Περισσότερο από κάθε άλλη εποχή στην ιστορία, οι σχολικές πρακτικές πρέπει να εξετάσουν τις αντικειμενικές συνθήκες των εργασιακών σχέσεων στον παγκόσμιο καπιταλισμό. Αυτό είναι ένα επείγον καθήκον, γιατί η σημαντική πρόκληση μπροστά μας είναι να εκπαιδεύσουμε ένα σύνολο πολιτών, ικανών να υπερνικήσουν τη συστηματική εκμετάλλευση τόσο πολλών πληθυσμών του κόσμου. Τα σχολεία πρέπει να εφοδιάζουν τους μαθητές με μια γλώσσα κριτικής και με μια γλώσσα ελπίδας. Αυτές οι γλώσσες πρέπει να χρησιμοποιηθούν με σκοπό να προετοιμάσουν τους μαθητές να συλλάβουν συστηματικά τη σχέση μεταξύ των ιδιωτικών τους ονείρων και των συλλογικών ονείρων της ευρύτερης κοινωνικής τάξης πραγμάτων. Οι νέες γενιές μαθητών πρέπει να είναι ικανές να αναλύουν τις κοινωνικές και υλικές συνθήκες στις οποίες γεννιούνται και πραγματοποιούνται, υποβαθμίζονται ή καταστρέφονται τα όνειρα. Το πιο σημαντικό, οι μαθητές πρέπει να είναι ικανοί να αναγνωρίζουν ποια όνειρα και ποιοι ονειροπόλοι είναι επικίνδυνοι για την ευρύτερη κοινωνία και την ευτυχία τους».

[3]   Ματσαγγούρας, Η., (2000), Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση, Γρηγόρης, Αθήνα, σ. 23.

[4]        Ματσαγγούρας, Η., (2002), Η διαθεματικότητα στη σχολική γνώση. Εννοιολογική αναπλαισίωση

          και σχέδια εργασίας, Αθήνα, Γρηγόρης, σ. 194