Εκπαιδευτικό υλικό στη Γλώσσα Β΄ Λυκείου

         ΠΡΟΤΥΠΟ ΓΕΛ ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΥ ΣΧΟΛΗΣ

             Εκπαιδευτικό υλικό για το μάθημα της

Νεοελληνικής Γλώσσας της B΄ Λυκείου

          Συντάκτες:                Αλέφαντος Νίκος

                                              Βιολάκη Αθηνά

                                              Σεράνης Πάνος

                                              Σιψή Γεωργία

                                    

            ΨΥΧΙΚΟ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2018

Συντόμευση του Λόγου -  Λακωνικότητα

Ο χαρακτήρας της σημερινής εποχής καθιστά αναγκαία τη λακωνικότητα. 
 

-  Οι κοινωνίες είναι ιδιαίτερα σύνθετες και πολύπλοκες.

-  Γρήγοροι ρυθμοί εκτύλιξης των γεγονότων και των αλλαγών.

-  Καταιγισμός των μηνυμάτων. Η γιγάντωση των εξωτερικών μηνυμάτων      εξαναγκάζει τον άνθρωπο να απλοποιήσει τον λόγο του, να περιοριστεί στα ουσιώδη. Ο χρόνος είναι περιορισμένος και τα νοήματα πρέπει να κατανοούνται γρήγορα και οι αποφάσεις να λαμβάνονται ταχύτατα.

-  Αύξηση του ανταγωνισμού και των απαιτήσεων.

-  Βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής που επιβάλλει την εξειδίκευση. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της επιστήμης οδήγησε στην αύξηση της ορολογίας, στην αλλοίωση της δομής της γλώσσας και στην τυποποίηση της σκέψης και της έκφρασης.

-  Ο λόγος έχει περιοριστεί στα ουσιώδη, έχει συνθηματοποιηθεί. Η σκέψη υποβαθμίστηκε, ενώ παρατηρείται μια έλλειψη καλλιέργειας και κριτικής ικανότητας, μια έλλειψη εσωτερικής πνευματικής ζωής και αυτογνωσίας.


Σύγκριση της συντόμευσης του λόγου με τη λακωνικότητα.

Αναμφίβολα, η σημερινή συντόμευση του λόγου με τη χρήση αρκτικόλεξων διαφέρει από τη λακωνικότητα. Η διαφορά τους έγκειται στο ότι ο λακωνικός λόγος στοχεύει στην ακριβολογία και στην επιγραμματικότητα, ώστε η επικοινωνιακή διαδικασία να τελειώνει σύντομα, εύληπτα και απρόσκοπτα. Γι’ αυτό άλλωστε και το «λακωνίζειν» έχει ταυτιστεί με τη βιοθεωρία της αυτάρκειας, του απέριττου, του λιτού , του ουσιώδους και του φυσικού. Ο σύγχρονος όμως άνθρωπος ακρωτηριάζει το λόγο του, έχοντας αλλότριους στόχους από αυτούς της λακωνικότητας.

Σκοπεύει στην εξοικονόμηση χρόνου και όχι στην απρόσκοπτη επικοινωνία, γιατί πιστεύει ότι η επικοινωνία με το διπλανό του αφαιρεί πολύτιμο χρόνο από την πραγμάτωση των στόχων. Επίσης επειδή ο άνθρωπος της εποχής μας δε θεωρεί το συνάνθρωπο συνοδοιπόρο αλλά αντίπαλο, η συμβατική επικοινωνία με τα αρκτικόλεξα τον ικανοποιεί και τον καλύπτει. Έχοντας λοιπόν ο άνθρωπος αυτές τις προτεραιότητες διεκπεραιώνει τις επικοινωνιακές του εκδηλώσεις με άναρθρες κραυγές και φυλακίζει την ψυχή του, καθώς εκφράζεται μηχανικά, σπασμωδικά, συνθηματικά.

Γλώσσα – Γλωσσομάθεια - Λακωνικότητα

Η σημερινή λοιπόν συντόμευση του λόγου είναι αποτέλεσμα της χρησιμοθηρικής αντίληψης για τη ζωή.

Αίτια εκτεταμένης χρήσης αρκτικόλεξων:

• Η εποχή μας είναι μια εποχή καταιγισμού πληροφοριών και έχουμε γι’ αυτό μια αυξημένη γλωσσική επικοινωνία.

• Στην ανταγωνιστική και άκρως απαιτητική εποχή και κοινωνία μας χρειάζεται να προβούμε σε εξοικονόμηση χώρου, χρόνου, δύναμης και η εκτεταμένη χρήση αρκτικόλεξων βοηθά σ’ αυτό.

• Η εκτενής χρήση Η/Υ και διαδικτύου οδηγεί στη συχνή κωδικοποίηση της γλώσσας και τη χρήση συντομογραφιών.

• Τα αρκτικόλεξα συντομεύουν και πυκνώνουν το λόγο γι’ αυτό και χρησιμοποιούνται τόσο εκτεταμένα.

• Η επέκταση της γραφειοκρατίας ιδίως στην Ελλάδα καθιστά απαραίτητα τα αρκτικόλεξα.

• Η γλώσσα των ΜΜΕ στην οποία κυριαρχεί η συνθηματολογία συμβάλλει στην επικράτηση αρκτικόλεξων.

• Σήμερα λόγω της συνθετότητας της κοινωνίας δημιουργούνται συνεχώς νέοι οργανισμοί, σύλλογοι, οργανώσεις, σωματεία, ενώσεις κ.λπ., στην καλύτερη λειτουργία των οποίων συντελεί η χρήση συντομογραφιών, εφόσον μέσω αυτών προωθούνται γρηγορότερα οι συζητήσεις - συνεννοήσεις των μελών κ.λπ.

• Οι πολιτικοί ηγέτες χρησιμοποιούν συχνά «ξύλινο» λόγο με συνθηματολογία, στοιχεία που αποτελούν πρόσφορο έδαφος και για την εκτενή χρήση αρκτικόλεξων.

• Σύμπλεγμα κατωτερότητας - ξενομανία - μιμητισμός.

Επιπτώσεις εκτεταμένης χρήσης αρκτικόλεξων:

• Τα αρκτικόλεξα δεν είναι λέξεις ούτε φράσεις, είναι απλώς ήχοι με αναγνωρίσιμο νόημα κι αυτό αλλοιώνει τη γλώσσα.

• Η αλλοίωση της γλώσσας δεν είναι μόνο αισθητική αλλά και ουσιαστική, αφού οι λέξεις περνούν σε μια μορφή ακλισίας κι αυτό οδηγεί τη γλώσσα σε πλήρη διάβρωση.

• Η συσσώρευση – κατάχρηση τέτοιων συντομογραφιών οδηγεί τη γλώσσα σε τυποποίηση και συνθηματοποίηση. Έτσι η γλώσσα από αξία πνευματική γίνεται γλώσσα μηχανής - προκάτ.

• Η εκτεταμένη χρήση συντομογραφιών δεν επιφέρει μόνο συρρίκνωση της γλώσσας αλλά και πνευματική συρρίκνωση, αφού γλώσσα και σκέψη βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση μεταξύ τους.

• Με αυτό τον τρόπο επίσης ενισχύεται και η απομάκρυνση των ανθρώπων, εφόσoν δεν υφίσταται ολοκληρωμένος διάλογος.

• Κίνδυνος για την ίδια την εθνική μας φυσιογνωμία γενικότερα, αφού η γλώσσα είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτήν.

Ελεύθερος χρόνος

Γιατί σήμερα ο άνθρωπος έχει σήμερα τυπικά περισσότερο ελεύθερο χρόνο από ό,τι στο παρελθόν;

-          Οι αγώνες των εργαζομένων για την κατάκτηση της πενθήμερης εργασίας και την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου για ξεκούραση, ενασχόληση με δημιουργικά ενδιαφέροντα και πιο ποιοτική ζωή.

-          Η τεχνολογική πρόοδος και ο αυτοματισμός παρέχουν τη δυνατότητα παραγωγής μεγαλύτερου έργου σε λιγότερο χρόνο.

-          Ο εκδημοκρατισμός και η φιλελευθεροποίηση των κοινωνιών μεταπολεμικά οδήγησε στην κατοχύρωση ατομικών δικαιωμάτων και στο ενδιαφέρον της πολιτείας για την ποιότητα ζωής των πολιτών και την ψυχαγωγία τους.

-          Η αλλαγή του τρόπου ζωής επέφερε την ανάγκη του ελεύθερου χρόνου για την αποφόρτιση του ατόμου από την εντατική ζωή και την πολυσυνθετότητα που χαρακτηρίζει τον αστικό τρόπο ζωής.

Γιατί ουσιαστικά δεν αξιοποιούμε τον ελεύθερο χρόνο μας;

-          Ο ανταγωνισμός στην εργασία απαιτεί την πολύωρη ενασχόληση του ατόμου με θέματα της εργασίας του, ακόμη και στον διαθέσιμο χρόνο του. Ειδικές ανάγκες προκύπτουν για όσους ασχολούνται με τεχνολογικά επαγγέλματα και την εξειδίκευση, καθώς χρειάζεται διαρκής ενημέρωση και επιμόρφωση.

-          Οι αλλοτριωτικές συνθήκες εργασίας και καθημερινής ζωής επιδρούν αρνητικά στην ψυχολογία του ανθρώπου, με αποτέλεσμα να κυριεύεται από ανία και να μην έχει καμιά διάθεση να αξιοποιήσει τον χρόνο που του απομένει.

-          Η πολυσυνθετότητα της ζωής στις μεγάλες πόλεις, η δυσκολία μετακίνησης, η γραφειοκρατία, οι μεγάλες αποστάσεις συνιστούν παράγοντες που περιορίζουν τον διαθέσιμο χρόνο μας.

-          Η καταναλωτική κοινωνία και οι αυξημένες αγοραστικές ανάγκες που δημιουργεί καθιστούν τα άτομα δέσμια της υπερεργασίας

-          Η ενασχόληση με τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα πληροφόρησης, ψυχαγωγίας και επικοινωνίας δεν ευνοεί την ενασχόληση με δημιουργικά ενδιαφέροντα στον ελεύθερο χρόνο, καθώς το άτομο γίνεται παθητικό και δεν αποκτά αυτενέργεια.

Βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου

Με τον όρο αναφερόμαστε στη μαζική παραγωγή προϊόντων που απευθύνονται στον ελεύθερο χρόνο του σύγχρονου ανθρώπου, όπως θεάματα (κινηματογραφικές ταινίες, αθλητικά γεγονότα κ.α.), ακροάματα (μουσικά τραγούδια, νυχτερινά κέντρα κ.α.), ακόμη και ταξιδιωτικές προτάσεις από οργανωμένα γραφεία τουρισμού. Στο πλαίσιο αυτής της βιομηχανίας έχουν αναπτυχθεί πολυεθνικές κινηματογραφικές και μουσικές εταιρείες, αθλητικές ομάδες, γραφεία στοιχηματισμού, διαφημιστικές εταιρείες και ραδιοτηλεοπτικά δίκτυα μεγάλης εμβέλειας και διακινούνται κάθε χρόνο υπέρογκα ποσά με ανάλογα κέρδη για όσους εμπλέκονται. Η βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου είναι αυτή που έχει καθιερώσει τη μαζική διασκέδαση ως μια από τις κύριες δραστηριότητες των ανθρώπων σήμερα.

Αίτια:

-          Η λογική της μεγιστοποίησης του κέρδους στο πλαίσιο του καπιταλισμού οδηγεί στην εμπορευματοποίηση κάθε δραστηριότητας, ακόμη και της ψυχαγωγίας στον ελεύθερο χρόνο.

-          Η ανάγκη του σύγχρονου αστού να εκτονωθεί και να αποφορτισθεί από μια πιεστική για τον ίδιο και τις αντοχές του καθημερινότητα (γρήγοροι ρυθμοί ζωής, πολλές δραστηριότητες, επιφανειακές και ανταγωνιστικές σχέσεις)

-          Η προβολή της διασκέδασης αυτού του τύπου ως κοινωνικής ανάγκης (διαφήμιση)

-          Η ανάπτυξη των ΜΜΕ και η διεύρυνση του ρόλου και της λειτουργίας τους από ειδησεογραφικά και σε ψυχαγωγικά δίκτυα.

-          Το γεγονός ότι ο άνθρωπος σήμερα έχει διαφοροποιήσει τον τρόπο ζωής του και έχει περισσότερο ελεύθερο χρόνο από ό,τι στο παρελθόν.

Συνέπειες:

-          Η ψυχαγωγία μετατρέπεται σε διασκέδαση, εκτονωτική φυγή, πρόσκαιρη απόλαυση

-          Επιτείνεται η αντιπνευματικότητα και η ρηχή σκέψη

-          Οι άνθρωποι μαζοποιούνται, αποκτούν κοινά ενδιαφέροντα, δραστηριότητες και τρόπο σκέψης.

-          Υποβάθμιση της πολιτιστικής δημιουργίας, καθώς κυριαρχεί η επανάληψη, η αντιγραφή, η έλλειψη δημιουργικής έμπνευσης

-          Διευκολύνεται η προσπάθεια των προηγμένων χωρών με αιχμή τον πολιτισμό να διεισδύσουν στην κουλτούρα άλλων χωρών και να πετύχουν έναν ευρύτερο έλεγχο (οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό)

-          Απώλεια εθνικής παράδοσης και ξενομανία για τους πολίτες των αναπτυσσομένων χωρών

Μέσα μαζικής ενημέρωσης

Ορισμός

Μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι το σύνολο του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου, με τον οποίο επιτυγχάνεται η ταυτόχρονη μετάδοση ειδήσεων - ιδε­ών - πληροφοριών, σε απεριόριστο αριθμό ανθρώπων.

Είδη των ΜΜΕ

α. Ο τύπος

·         Περιοδικός

·         Ημερήσιος

β. Ο ηλεκτρονικός τύπος ή «ηλεκτρονικός πολιτισμός» κατά τον Mc Luhan

·         Ραδιόφωνο

·         Τηλεόραση

·         Διαδίκτυο

Ο ρόλος των ΜΜΕ είναι:

Θετικός, σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης ζωής και δραστηριότητας, όπως στον:

Πολιτικό:

·      υπηρετούν και προβάλλουν την πολιτική

·      ενισχύουν τη δημοκρατία, ελέγχοντας την κυβέρνηση και ενημερώνο­ντας τους πολίτες, ενώ αντιστρατεύονται σε κάθε προσπάθεια υπονό­μευσης της δημοκρατίας

·      προωθούν το δημιουργικό διάλογο και διευκολύνουν την ελεύθερη έκφραση των πολιτικών και όχι μόνον ιδεών

·      διαμορφώνουν το πλαίσιο λειτουργίας των πολιτικών θεσμών καθώς και πολιτικό ήθος και συνείδηση στους πολίτες.

Κοινωνικό:

·      κοινωνικοποιούν το άτομο, με την προώθηση της συλλογικότητας, της προβολής των κοινωνικών προβλημάτων και τον επαναπροσδιορισμό του περιεχομένου των κοινωνικών ρόλων, των κανόνων και των αξιών

·      συμβάλλουν στη διαμόρφωση αντικειμενικής γνώμης στα κοινωνικά θέματα και στην κοινωνική συσπείρωση και κινητοποίηση, σε θέματα μείζονος κοινωνικού ενδιαφέροντος

·      διαμορφώνουν και ενεργοποιούν την κοινή γνώμη

·      διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στη συναδέλφωση των λαών και στην εδραίωση παγκόσμιας ειρήνης, με την ενημέρωση και την ευαι­σθητοποίηση σε θέματα οικολογίας, πείνας κλπ,

Πνευματικό:

·      προάγουν τον πολιτισμό, τις επιστήμες και τις τέχνες

·      καλλιεργούν την κριτική σκέψη, διευρύνουν το πνεύμα και αναπτύσ­σουν τη δημιουργική φαντασία

·      αποτελούν συνεχή και ανεξάντλητη πηγή γνώσης, καταπολέμησης των προλήψεων, των δεισιδαιμονιών και κάθε είδους εθνικιστικών και ρα­τσιστικών αντιλήψεων

·      δημιουργούν ολοκληρωμένη προσωπικότητα, με κριτική σκέψη, πνευ­ματική εγρήγορση και αυτογνωσία

·      καλλιεργούν και διαμορφώνουν τη γλώσσα.

Ηθικό:

·      προβάλλουν ηθικά πρότυπα, ιδανικά, αρχές και αξίες και διαπλάθουν ηθικούς χαρακτήρες

·      καλλιεργούν την ανθρωπιά και προσεγγίζουν τους ανθρώπους.

Εθνικό:

·      συμβάλλουν στην εθνική αυτογνωσία, στη διαμόρφωση εθνικής συνεί­δησης, και στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας, με την ευρύτατη διάδοση της παράδοσης.

Ψυχαγωγικό:

·      αποτελούν φθηνό μέσο ψυχαγώγησης των ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων

·      προβάλλουν θεατρικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες, εκδηλώσεις του πνεύματος και της τέχνης.

Ενημερωτικό:

·      πληροφορούν σε θέματα εθνικού και παγκόσμιου ενδιαφέροντος

·      με την προβολή των ηθών και εθίμων συμβάλλουν στη γνωριμία και επικοινωνία των λαών

·      ενημερώνουν για θέματα υγείας, οικονομίας και γενικότερα για πρα­κτικά καθημερινά θέματα.

·       

Αρνητικός, σε τομείς όπως στον:

Κοινωνικό:

·      παραπληροφορούν και εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα με την κατευθυνόμενη πληροφόρηση, προβάλλουν βία, σκάνδαλα και σπιλώνουν υπολήψεις επωνύμων και ανωνύμων (κίτρινος τύπος)

·      παθητικοποιούν, χειραγωγούν, οπαδοποιούν, μαζοποιούν και αλλο­τριώνουν το άτομο, αποπροσανατολίζοντας το

·      προβάλλουν καθημερινά σκηνές βίας και εγκληματικότητας, βασική αιτία αύξησης του φαινομένου

·      ενισχύουν φαινόμενα κοινωνικού ρατσισμού, υποβάθμισης της γυναί­κας, μεροληπτικής στάσης σε μειονότητες (ασθενείς ΑΙDS, τσιγγάνοι κλπ.)

·      κατασκευάζουν, διαδίδουν και επιβάλλουν με επιλεκτικό τρόπο κοσμοείδωλα και κοσμοεικόνες.

Πολιτικό:

·      εξουσιάζουν και επιβάλλουν την πολιτική, «αποικιοκρατία των μέσων
πάνω στην πολιτική»

·      προπαγανδίζουν και υπηρετούν τυφλά ιδεολογίες και κόμματα

·      υπονομεύουν τη δημοκρατία, φιμώνοντας το διάλογο και καλλιεργώ­ντας κλίμα μεσσιανισμού και φανατισμού

·      παραπληροφορούν και προξενούν «πλύση εγκεφάλου» με την προπα­γάνδα.

Πνευματικό:

·      πλήττουν θανάσιμα την ελευθερία της βούλησης, φανατίζουν και απο­μακρύνουν το άτομο από την αλήθεια

·      υποβαθμίζουν την καλαισθησία με προγράμματα χαμηλής ποιότητας, υπηρετώντας το «νόμο της προσφοράς και της ζήτησης»

·      στερούν τον ελεύθερο χρόνο από τα άτομα και τη δυνατότητα να στραφούν προς τη γνήσια ψυχαγωγία

·      υποκαθιστούν το λόγο με την εικόνα, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της γλώσσας («ο οπτικός πολιτισμός αντικατέστησε τον πολιτισμό του λόγου», Μ. Πλωρίτης), οι έννοιες αντικαταστάθηκαν από το θέαμα και την εικόνα

·      συντηρούν επιλεγμένα στερεότυπα και αναπαράγουν προκαταλήψεις, στάσεις και τρόπους ζωής, σκέψης και δράσης.

Ηθικό:

·      αμβλύνουν την ηθική και εκμαυλίζουν τη συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου με την προβολή ανάλογων προτύπων

·      προβάλλουν την απαξία ως είδηση, παρουσιάζοντας την ως κοινωνικό δεδομένο.

Εθνικό:

·      καλλιεργούν τον εθνικισμό

·      αμβλύνουν την εθνική συνείδηση με:

-      την αποστροφή προς την παράδοση

-      την προβολή ξένων προτύπων

-      την καλλιέργεια του μιμητισμού (ξενομανία).

Προϋποθέσεις για την ορθή Λειτουργία των ΜΜΕ

·      Ύπαρξη δημοκρατίας, που εξασφαλίζει τον πλουραλισμό και την ελευ­θεροτυπία.

·      Δημοσιογραφική δεοντολογία για έγκυρη ενημέρωση καθώς και σεβα­σμός και ευθύνη προς το κοινό.

·      Απεξάρτηση από κάθε είδους πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.

·      Θεσμοθέτηση και ενεργοποίηση από την πολιτεία οργάνων που διασφα­λίζουν την αδέσμευτη και απρόσκοπτη λειτουργία τους.

·      Αξιοκρατική επιλογή στελεχών που θα επανδρώσουν τις καίριες θέσεις, καθώς και ατόμων με ηθικό και ψυχικό σθένος, ικανών να προσπερνούν τα προσωπικά τους συμφέροντα.

·      Εκλαΐκευση των κοινωνικών, επιστημονικών και φιλοσοφικών θεμάτων, ώστε να γίνονται κατανοητά από τους απλούς ανθρώπους.

·      Αποφυγή της υπερβολής και τήρηση του μέτρου, εξασφαλίζοντας πληρό­τητα και ποιότητα πληροφόρησης.

Η στάση του ατόμου στα μέσα ενημέρωσης:

·      Κριτική και επιλεκτική.

·      Εγρήγορση και λογική επεξεργασία της πληροφορίας για την ασφαλή
διάκριση του σχολίου από την είδηση.

·      Απορριπτική για προγράμματα χαμηλής ποιότητας.

Τι επιβάλλει τη διαρκή ενημέρωση του σύγχρονου ανθρώπου

·      Η αλματώδης ανάπτυξη των επιστημών.

·      Η παγκοσμιοποίηση που επηρεάζει άμεσα τη συλλογική και την ατομική
ζωή των ανθρώπων σ' ολόκληρο τον κόσμο

·      Η συνθετότητα των προβλημάτων στον επαγγελματικό, κοινωνικό και πολιτικό χώρο.

·      Η ενημέρωση είναι προϋπόθεση της ελευθερίας και της δημοκρατίας.

Τύπος και Δημοκρατία

Ι. Ο Τύπος στηρίζει τη Δημοκρατία, γιατί:

·      Παρέχει αναλυτική πληροφόρηση γύρω από επίκαιρα πολιτικοκοινωνικά γεγονότα, βασική προϋπόθεση για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σε ευρύτερα κοινωνικά θέματα και τη συμμετοχή τους στη συλλογική ζωή.

·      Ελέγχει τις άλλες τρεις εξουσίες (τέταρτη εξουσία), νομοθετική, δικα­στική, εκτελεστική, αποτελεί μέσο διαφάνειας και εγγύησης για τη σω­στή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών.

·      Αναπτύσσει γόνιμο και εποικοδομητικό διάλογο μεταξύ της κυβέρνησης και του λαού για τη λήψη των ορθότερων αποφάσεων και διασφαλίζει την ελευθερία έκφρασης.

·      Διαμορφώνει την κοινή γνώμη, που στα δημοκρατικά πολιτεύματα απο­τελεί δυναμικό παράγοντα προώθησης ή ανάσχεσης των κοινωνικοπολι­τικών εξελίξεων.

·      Κατοχυρώνει τον πλουραλισμό και την πολυφωνία, στηλοβάτες της δη­μοκρατίας.

·      Προφυλάσσει το λαό από τις αυθαιρεσίες και τον βοηθά να διαμορφώ­σει τη γνώμη του για τους πολιτικούς και τα κόμματα.

·      Επαγρυπνά για την εφαρμογή των νόμων και την τήρηση των συνταγμα­τικών αρχών.

·      Καλλιεργεί, με τη μελέτη και την ανάλυση του υλικού, την αντιληπτική ικανότητα του πολίτη και τον καθιστά ικανό να πάρει υπεύθυνη θέση στα γεγονότα.

·      Αποκαλύπτει τους δημαγωγούς και τους δημοκόλακες,

·      Υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και κατοχυρώνει το δικαίωμα των μειοψηφιών να διατηρούν και να γνωστοποιούν τις απόψεις τους.

ΙΙ. Προϋποθέσεις για τη στήριξη της Δημοκρατίας,

Ο Τύπος πρέπει να:

·      Έχει βαθύτατη συναίσθηση του χρέους και της υψηλής αποστολής του.

·      Είναι αυτάρκης και να λειτουργεί αδέσμευτα και ακηδεμόνευτα από οι­κονομικά και πολιτικά συμφέροντα.

·      Να μη διαμορφώνεται κάτω από καθεστώς ανάγκης, απειλής και βίας,

·      Αποφεύγει την προπαγάνδα, τον αποπροσανατολισμό, τη δημαγωγία και το λαϊκισμό.

·      Τηρεί τη δημοσιογραφική δεοντολογία, να αποφεύγει τον κιτρινισμό, την κινδυνολογία, τη συνθηματολογία και τον εκφοβισμό.

·      Περιφρουρεί το δημοκρατικό διάλογο.

·      Μην προβάλλει και επιβάλλει πολιτικούς ηγέτες και μάλιστα σε βάρος του λαού.

Ειδησεογραφία - Πληροφόρηση

Σήμερα ζούμε στην κοινωνία της πληροφορίας, καθώς με την ανάπτυξη της τεχνολογίας έχουμε τη δυνατότητα να πληροφορούμαστε για πλήθος γεγονότων που διαδραματίζονται σε όλα τα μέρη του κόσμου. Την εξέλιξη αυτή πιστοποιούν τόσο η τελειοποίηση των τεχνικών μετάδοσης εικόνας και ήχου όσο και η θεαματική πρόοδος της πληροφορικής, η οποία μαζί με τη Βιολογία, ειδικότερα τη Γενετική, είναι οι κλάδοι της επιστήμης που προχώρησαν με μεγάλα άλματα μεταπολεμικά.

Η νέα αυτή κατάσταση έχει ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα, καθώς με την πληροφορία διανοίγονται θετικές προοπτικές για τη ζωή του ανθρώπου σε όλους τους τομείς της δραστηριότητάς του. Ωστόσο, δεν απουσιάζουν και τα προβλήματα, καθώς πολύ συχνά ελέγχεται η ποιότητα των πληροφοριών που δέχεται το άτομο. Επίσης, ένα ακόμη πρόβλημα είναι η ποσότητα των πληροφοριών που δέχεται και ο τρόπος που τη διαχειρίζεται. Τέλος, ένα πρόβλημα είναι ο βαθμός πρόσβασης στις πληροφορίες, αφού δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες δυνατότητες, ειδικά όσοι δεν έχουν πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες πληροφορικής και στο διαδίκτυο.

Θετικές επιδράσεις:

-          Η ανάπτυξη της ειδησεογραφίας προσφέρει ενημέρωση για επιτεύγματα, θεσμούς, δραστηριότητες ανθρώπων, θέματα υγείας, για χώρες στις οποίες δε θα ταξιδέψουμε ποτέ. Η Γη μετατρέπεται σε ένα πλανητικό χωριό, καθώς οι αποστάσεις εκμηδενίζονται.

-          Διευρύνεται το πνεύμα, η κρίση και η φαντασία μας, με τη γνώση απαλλασσόμαστε από προκαταλήψεις και στερεότυπες αντιλήψεις που περιορίζουν την οπτική για τον κόσμο γύρω μας

-          Το άτομο εγκλιματίζεται πιο εύκολα στην κοινωνία, όπου ζει. Ευαισθητοποιείται σε κοινωνικά θέματα, γνωρίζει τους κινδύνους που τον απειλούν, τα προβλήματα και διαμορφώνει κοινωνική συνείδηση.

-          Ενημερώνεται για τις πολιτικές εξελίξεις σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο και διαμορφώνει πολιτική συνείδηση και πολιτικό ήθος. Συγκρίνει θεσμούς, πολιτικές και ποιότητα λόγου στη χώρα του και σε άλλες και μπορεί να ασκήσει κριτική στην εξουσία και στις αποφάσεις της.

-          Το άτομο έρχεται σε επαφή με άλλους λαούς, ενημερώνεται και ευαισθητοποιείται για τα προβλήματα των συνανθρώπων του σε άλλα μέρη του κόσμου, αποκτά οικουμενική συνείδηση, καθώς κατανοεί ότι όλοι, ανεξάρτητα από καταγωγή, φύλο, φυλή, θρησκεία και άλλες διαφορές, έχουν κοινή μοίρα, προβληματισμούς, αγωνίες, φιλοδοξίες και ιδέες.

Αρνητικές επιδράσεις:

-          Το άτομο βρίσκεται σε σύγχυση εξαιτίας της ποσότητας των πληροφοριών που δέχεται σήμερα και αδυνατεί να κρίνει ορθά τις εξελίξεις γύρω του. Γίνεται θύμα της ημιμάθειας.

-          Η πληροφορία χρησιμοποιείται ως εργαλείο χειραγώγησης του ανθρώπου και τα μέσα που τη μεταδίδουν μετατρέπονται σε μέσα προπαγάνδας με τίμημα την υπονόμευση της Δημοκρατίας, καθώς υπηρετούν οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.

-          Η στροφή του ανθρώπου σε πιο διαδραστικά μέσα πληροφόρησης, όπως το Διαδίκτυο, από το οποίο αντλεί κατά κύριο λόγο σήμερα πληροφορίες και στο οποίο μπορεί να συμμετέχει εκφράζοντας τη γνώμη του σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθιστά τη ζωή του πιο απρόσωπη και μοναχική

-          Η πληροφορία χρησιμοποιείται συχνά από την εξουσία ως μέσο αποπροσανατολισμού του λαού από σημαντικά κοινωνικο-πολιτικά προβλήματα, ως εργαλείο για τη δημιουργία τεχνητής έντασης που δημιουργεί στις μάζες ασυνείδητη ψυχολογική βία, φόβο και ανασφάλεια.

-          Η ταχύτητα με την οποία μεταδίδεται η πληροφορία και η διαρκή εναλλαγή της μετατρέπουν το άτομο σε παθητικό δέκτη μηνυμάτων που δεν προλαβαίνει να τα επεξεργασθεί, με αποτέλεσμα να πλήττεται η κριτική του σκέψη.

-          Όταν η πληροφορία εστιάζει σε ανούσια θέματα ή στην ιδιωτική ζωή (εμπορευματοποίηση των ειδήσεων και προβολή του ανθρώπινου πόνου), επιφέρει την ηθική άμβλυνση του ανθρώπου, τον καθιστά πιο ανάλγητο και απαθή στον ανθρώπινο πόνο, καλλιεργεί την κοινωνική αδιακρισία.

-          Δημιουργείται προκατάληψη εναντίον ατόμων, λαών και ιδεολογιών, με αποτέλεσμα να συντηρούνται στερεότυπες ιδέες και να παράγονται νέες μορφές ρατσισμού, όπως ο ρατσισμός προς τους μετανάστες.

Προϋποθέσεις για την ορθή λειτουργία της πληροφόρησης:

-          Να μην είναι ο Τύπος, έντυπος και ηλεκτρονικός, αιχμάλωτος οργανωμένων κομματικών συμφερόντων και υποταγμένος σε μεγάλα οικονομικά συμφέροντα.

-          Να εφαρμόζεται ο κώδικας δεοντολογίας που πρέπει να χαρακτηρίζει την ειδησεογραφία και τους λειτουργούς της (σεβασμός στην αντικειμενικότητα, διασταύρωση πηγών, ηθική και επαγγελματική ακεραιότητα…)

-          Να τεθούν αρχές στη λειτουργία του διαδικτύου, προκειμένου να μην είναι ανεξέλεγκτη, ανυπόστατη, μεροληπτική ή και προπαγανδιστική η πληροφόρηση μέσω αυτού. Κύρια αρχή είναι η ύπαρξη δημοσιογραφικών πηγών στις οποίες οι συμμετέχοντες να αρθρογραφούν ενυπόγραφα.

-          Να λειτουργούν ανεξάρτητες εποπτικές αρχές (όπως το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο) που θα ελέγχουν την αξιοπιστία και την ποιότητα της προβαλλόμενης πληροφόρησης

-          Να έχουν όλοι οι πολίτες πρόσβαση στην πληροφόρηση και στα μέσα της

-          Να υπάρχει πνευματική ωριμότητα από τους πολίτες, προκειμένου να απαιτούν καλύτερη και πιο ποιοτική πληροφόρηση.

Προπαγάνδα

Ορισμός:  προπαγάνδα η προβολή αντιλήψεων, ιδεών ή ιδεολογιών (πολιτικών, κοινωνικών και θρησκευτικών) με τρόπο ελκυστικό με στόχο την εξάρτηση του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου και τον έλεγχό τους από τους μηχανισμούς που καθοδηγούν την προπαγάνδα. Η προπαγάνδα χρησιμοποιεί τα γνωστά μέσα πειθούς, αλλά συχνά καταφεύγει σε σοφιστείες και παραποίηση της αλήθειας.

Σήμερα μηχανισμοί προπαγάνδας είναι όλοι οι φορείς μαζοποίησης (κόμματα, σχολείο, ΜΜΕ, Εκκλησία/αιρέσεις κτλ). Μέσα που χρησιμοποιούνται:

√ παραπληροφόρηση και διάδοση ψευδών ειδήσεων ή απόκρυψη μέρους της αλήθειας

√ λαϊκίστικη κριτική και σοφιστείες

√ εξωραϊσμός της πραγματικότητας ή σφοδρή επίθεση (μονοδιάστατη επίθεση κατά του αντιπάλου) τονίζοντας μόνο τα αρνητικά της. Επιλεκτική προβολή ορισμένων και μόνο πτυχών.

√ κινδυνολογία και υποσχεσιολογία, εκμετάλλευση των δυσμενών συνθηκών διαβίωσης

√ εκμετάλλευση του φανατισμού και του θρησκευτικού ή πολιτικού αισθήματος

 √ χρήση γλώσσας συνθηματικής και συναισθηματικής, περίπλοκη σύνταξη με συμπυκνωμένα μηνύματα

 συνέπειες

• η προπαγάνδα δεν επιτρέπει στο άτομο να σκέφτεται αυτόνομα καθώς φανατίζεται/αφιονίζεται.

• το άτομο γίνεται υποχείριο και κατευθυνόμενο, μονολιθικό

• η πολιτική ζωή του τόπου/η δημοκρατία δέχεται πιέσεις καθώς οι πολίτες αδυνατούν να εξετάσουν την αλήθεια

• το άτομο γίνεται έρμαιο εμπορικών και άλλων οικονομικών συμφερόντων καθώς στρέφεται προς μία συγκεκριμένη -συγκεκριμένων συμφερόντων- άποψη.

τρόποι αντιμετώπισης

√ μέσα από μία εκπαίδευση που θα στοχεύει στην ανάπτυξη κριτικού νου και υγιούς πολιτικής συνείδησης. Η άγνοια και η ημιμάθεια είναι ο καλύτερος σύμμαχος του φανατισμού και της προπαγάνδας. προπαγάνδα

√ με πνευματική συγκρότηση και όχι αποσπασματική στείρα εξειδικευμένη γνώση

√ με τον πλουραλισμό (=πολυφωνία) που δημοκρατικά επιτρέπει την έκφραση κάθε άποψης

√ με απαλλαγή από φανατισμό, δογματισμό και ιδεοληψίες

√ με αυτοέλεγχο και αυτοκριτική

√ με τη γνώση όλων των μεθόδων που χρησιμοποιούν οι προπαγανδιστικοί μηχανισμοί

Επάγγελμα

Η σημασία της εργασίας:

-          Είναι τεράστια η ψυχολογική σημασία του επαγγέλματος, αφού καταλαμβάνει πολύ μεγάλο μέρος της καθημερινής ζωής του ατόμου. Μέσω της εργασίας το άτομο ικανοποιεί βασικές και δευτερεύουσες ανάγκες και αποκτά τη δυνατότητα κατανάλωσης.

-          Η εργασία κρατά το άτομο σε εγρήγορση και το αφυπνίζει πνευματικά, καθώς πρέπει να ανακαλύπτει συνέχεια νέες μεθόδους και διεξόδους σε επαγγελματικά προβλήματα.

-          Είναι σημαντικό μέσο κοινωνικοποίησης του ατόμου, καθώς στο χώρο της εργασίας του έρχεται σε επαφή με άλλα άτομα, συνάπτει φιλίες και σχέσεις συνεργασίας και αλληλεγγύης, που είναι απαραίτητες, προκειμένου να υπάρξει παραγωγή έργου.

-          Ο άνθρωπος μέσω της εργασίας συνειδητοποιεί πιο άμεσα τον ρόλο του στην κοινωνία και αποκτά συλλογική συνείδηση, με την παραγωγή έργου νιώθει την ικανοποίηση της κοινωνικής προσφοράς και έτσι ολοκληρώνεται εσωτερικά και νιώθει πιο δημιουργικός.

-          Με την εργασία αυξάνεται η παραγωγικότητα και η οικονομική πρόοδος μιας κοινωνίας, πρόοδος που αποτυπώνεται και με τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων.

Κριτήρια με τα οποία γίνεται σήμερα η επιλογή εργασίας:

-          Το κέρδος, οι οικονομικές απολαβές από την άσκηση της εργασίας

-          Το κοινωνικό γόητρο και η αναγνωρισιμότητα, η επίδραση από τα κοινωνικά στερεότυπα που επικρατούν για τα διάφορα επαγγέλματα.

-          Οι οικογενειακές επιρροές και το επάγγελμα που υπαγορεύει η οικογενειακή παράδοση

-          Η λογική του ήσσονος κόπου που κυριαρχεί σήμερα οδηγεί πολλά άτομα στην επιλογή του επαγγέλματος που απαιτεί τον λιγότερο μόχθο.

-          Οι γνωριμίες του καθενός, αφού σήμερα επικρατεί ευνοιοκρατία στο χώρο της εργασίας.

Κριτήρια με τα οποία πρέπει να γίνεται η επιλογή εργασίας:

-          Σύμφωνα με τις κλίσεις, τα ταλέντα και τα ενδιαφέροντα του ατόμου.

-          Με βάση τις επιθυμίες, τις προτιμήσεις και τις αληθινές επιδιώξεις του

-          Με άξονα τις δυνατότητες και τις αδυναμίες του

-          Να υπάρχει καλή γνώση για τα διάφορα επαγγέλματα, τα χαρακτηριστικά τους, τις δυνατότητες επαγγελματικής απορρόφησης, προκειμένου να αντιμετωπίζει την προοπτική της ανεργίας.

-          Η δημιουργικότητα και η ηθική ικανοποίηση και όχι η ματαιοδοξία

-          Να λαμβάνονται υπόψη και οι οικονομικές ανάγκες του ατόμου χωρίς να μετατρέπονται σε αυτοσκοπό.

Επαγγελματικός προσανατολισμός

Με τον όρο εννοούμε τη συστηματική και βασισμένη σε επιστημονική μεθοδολογία βοήθεια που πρέπει να παρέχεται στα άτομα από μικρή ηλικία, ώστε να γνωρίζουν τον εαυτό τους και να επιλέγουν το ταιριαστό στην ιδιοσυγκρασία τους επάγγελμα.

Η σημασία του:

-          Η ανάπτυξη της τεχνολογίας δημιουργεί διαρκώς νέα επαγγέλματα και τεχνικές ειδικότητες. Γι’ αυτό χρειάζεται η κατάλληλη ενημέρωση των νέων για τις επαγγελματικές τους προοπτικές και τα γνωρίσματα κάθε εργασίας

-          Η κοινωνία μας είναι σήμερα ιδιαίτερα ανταγωνιστική και επιπλέον κυριαρχεί η ανεργία, κατάσταση που στερεί από τα άτομα τις κατάλληλες επαγγελματικές επιλογές. Το άτομο πρέπει να γνωρίζει τις προοπτικές σε κάθε επάγγελμα ή τρόπο εργασίας.

-          Βοηθά στην κατάλληλη επιλογή εργασίας, με τα ανάλογα κριτήρια (ιδιαίτερες κλίσεις, ενδιαφέροντα και προτιμήσεις), ώστε το άτομο να είναι δημιουργικό στην εργασία και στην προσωπική του ζωή.

-          Βοηθά στην εθνική οικονομία, καθώς υπάρχει εξισορρόπηση ανάμεσα στα επαγγέλματα. Σήμερα παρατηρείται η μονομερής στροφή των νέων στα λεγόμενα επιστημονικά επαγγέλματα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται κορεσμός στην αγορά εργασίας και αύξηση της ανεργίας.

-          Οι νέοι δεν έχουν ακόμη διαμορφώσει προσωπικότητα, είναι ευεπηρέαστοι και χρειάζονται υπεύθυνη διαφώτιση και καθοδήγηση.

Πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί η διαδικασία επαγγελματικού προσανατολισμού:

-          Οικογένεια: Σημαντικός ο ρόλος των γονέων στην καλλιέργεια της προσωπικότητας του νέου, προκειμένου να προβεί σε επιλογή εργασίας σύμφωνη με τις ανάγκες και τις προσωπικές του επιθυμίες.

-          Σχολείο: Βασικός φορέας κοινωνικοποίησης, γι’ αυτό χρειάζεται η αναβάθμιση του μαθήματος του επαγγελματικού προσανατολισμού με την εκπόνηση ψυχολογικών τεστ που βοηθούν στην κατάκτηση της αυτογνωσίας του νέου, με την οργάνωση επισκέψεων σε χώρους εργασίας.

-          ΜΜΕ: Να προβάλλουν πιο υγιή πρότυπα ζωής και όχι μόνο ανθρώπους που συνιστούν παραδείγματα πλουτισμού με αμφίβολης ποιότητας μέσα. Να προβάλλονται άνθρωποι που διακρίνονται σε διάφορους επαγγελματικούς τομείς για το ήθος, την εργατικότητά τους και τη δημιουργική τους διάθεση, επειδή ασκούν μια εργασία που ανταποκρίνεται στα προσωπικά τους κριτήρια και ηθικά κίνητρα.

-          Πολιτεία: Να προωθήσει κρατικά προγράμματα επαγγελματικού προσανατολισμού, διαλέξεις παρουσίασης επαγγελμάτων και ενημέρωσης για αυτά.

-          Πνευματικοί άνθρωποι: Να διαφωτίζουν τους νέους για τη σημασία της ορθής επιλογής εργασίας.

Ανεργία

Αίτια της ανεργίας

Þ   Αυτοματοποίηση της παραγωγής, μηχανοποίηση.

Þ   Καταμερισμός της εργασίας.

Þ   'Ελλειψη ορθού επαγγελματικού προσανατολισμού.

Þ   Οικονομικές κρίσεις.

Þ   Ανυπαρξία του δευτερογενούς τομέα παραγωγής στη χώρα μας.

Þ   Υπανάπτυξη και έλλειψη ανταγωνιστικότητας.

Þ   Μείωση επενδύσεων.

Þ   Πληθυσμιακή αύξηση και εγκατάλειψη της υπαίθρου, υπερπληθυσμός αστικών κέντρων, χωρίς προγραμματισμό.

Þ   Πολυθεσία, διεύρυνση του ορίου συνταξιοδότησης, υπερωριακή απασχόληση.

Þ   Μετανάστευση στη χώρα μας ξένου εργατικού δυναμικού.

Συνέπειες της ανεργίας

Στο άτομο:

¨    Στέρηση οικονομικών πόρων, χαμηλό βιοτικό επίπεδο.

¨    Ανασφάλεια, άγχος για το μέλλον.

¨    Αισθήματα μειονεξίας, εσωστρέφειας, αναξιοπρέπειας, απαξίας ® κακή ψυχολογική κατάσταση, τάση φυγής, αλκοολισμός, ναρκωτικά, περιθωριοποίηση.

¨    Ανικανοποίητο της δημιουργικότητας.

 Στην κοινωνία:

¨    Κοινωνικές ανισότητες, αποξένωση και απομόνωση.

¨    Φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, βία, εγκληματικότητα, ρατσισμός, τρομοκρατία, αναρχία.

¨    Αδιαφορία για τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα.

¨    Ενίσχυση της μετανάστευσης.

¨    Ανάπτυξη παρασιτικών επαγγελμάτων.

Εξειδίκευση

Ονομάζεται η συστηματική ενασχόληση του ατόμου με έναν τομέα της επιστήμης και της τεχνικής.

Ποιοι λόγοι την επιβάλλουν σήμερα:

-          Η διεύρυνση των επιστημών και ο κατακερματισμός της γνώσης σε πολλούς τομείς.

-          Η τεχνολογική πρόοδος έχει επιφέρει τον αυτοματισμό στην παραγωγή και δίνει τη δυνατότητα του επιμερισμού της στη βιομηχανία για το καλύτερο παραγωγικό αποτέλεσμα και την αύξηση του κέρδους

-          Η καταναλωτική κοινωνία της εποχής μας απαιτεί αυξημένη παραγωγή προϊόντων και προσφορά πιο ειδικευμένων υπηρεσιών.

-          Ο διεθνής ανταγωνισμός σε οικονομικό και επιστημονικό επίπεδο δεν επιτρέπει περιθώρια εφησυχασμού.

-          Τα προβλήματα που προκύπτουν στην εποχή μας απαιτούν εξειδικευμένους επιστήμονες για την επίλυσή τους

Η προσφορά της:

-          Προωθεί την επιστημονική έρευνα

-          Προάγει το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, όταν αναπτύσσεται οικονομικά η χώρα που εφαρμόζει την εξειδίκευση στη βιομηχανία και όταν εξελίσσεται ο τομέας της υγείας

-          Συμβάλλει στην εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος στην παραγωγή

-          Δημιουργεί νέες ειδικότητες και ευκαιρίες για ενασχόληση του ατόμου σε περισσότερους επαγγελματικούς τομείς.

-          Οδηγεί σε πιο ευρεία και ποιοτική ενημέρωση

Αρνητικές επιδράσεις:

-          Δημιουργεί πλήξη, ανία και μονοτονία στους εργαζόμενους λόγω της τυποποίησης της παραγωγής. Αλλοτριώνεται το άτομο στον χώρο της εργασίας του, όταν έχει μονοδιάστατη θέαση του έργου που παράγεται.

-          Η εργασία συχνά αντιμετωπίζεται χρησιμοθηρικά και όχι στην κοινωνική της διάσταση.

-          Αναπροσαρμόζει τη φιλοσοφία και την κατεύθυνση της εκπαίδευσης στις σύγχρονες κοινωνίες, καθώς προωθείται για τις ανάγκες της η τεχνοκρατική παιδεία και παραγκωνίζεται, υποβαθμίζεται η ανθρωπιστική.

-          Με την πνευματική μονομέρεια το άτομο χάνει τη σφαιρική θέαση του κόσμου και την ευρύτερη καλλιέργειά του, περιορίζεται η συμμετοχή του σε τομείς, όπως ο πολιτικός, ο κοινωνικός, ο πολιτιστικός και άλλοι.

-          Η απώλεια του αισθήματος της δημιουργίας στην εργασία έχει επιπτώσεις στην οικογενειακή ζωή και στη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου του ανθρώπου.

Στερεότυπα-Φανατισμός-Ρατσισμός

            - Σταθερές, ταξινομημένες αντιλήψεις.

            - Αβασάνιστες κρίσεις.

            - Προκαταλήψεις.

            - Εξωτερικεύονται αυθόρμητα.

             Ορισμός Ρατσισμού

            Μεροληπτική στάση, διάκριση σε βάρος προσώπων, ομάδων, φυλών. Προδικαστική διάκριση.

               Μορφές

Ø Φυλετικός: διακρίσεις βασισμένες στη διαφορετικότητα χρώματος ή εναντίον φυλών του τρίτου κόσμου.

Ø Εθνικός: εθνικισμός, σοβινισμός. Η αίσθηση υπεροχής ενός έθνους έναντι των άλλων.

Ø Κοινωνικός: διακρίσεις βασισμένες σε πολιτικές, ιδεολογικές, πνευματικές, οικονομικές, πολιτιστικές διαφορές, διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, των μειονοτήτων, των ατόμων με ειδικές ανάγκες.

                      Αίτια:   

Πνευματικά:

·      Προβολή από τα ΜΜΕ μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων που επιβεβαιώνει τις ρατσιστικές αντιλήψεις.

·      Απλουστευτική στάση των ανθρώπων για κατηγοριοποιήσεις.

·      'Ελλειψη ανθρωπιστικής παιδείας,  χαμηλό πνευματικό επίπεδο, άγνοια..

·      Απομόνωση των πνευματικών ανθρώπων.

Ηθικά:

·      'Ελλειψη αρχών και αξιών

Ψυχολογικά:

·      Προσωπική προβολή και καταξίωση /υπεροχή ® εκμετάλλευση των "κατώτερων".

·      Αναζήτηση "εξιλαστήριου θύματος".

·      Συμπλέγματα φυλετικής ανωτερότητας ή κατωτερότητας, ζήλια, φθόνος.

Κοινωνικά:

·      Συνύπαρξη πλειοψηφιών και μειοψηφιών στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες του σήμερα.

·      Αποξένωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο.

·      Δυσκολία στην αποδοχή του νέου ή του διαφορετικού.

Οικονομικά:

·      Οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ κοινωνικών ομάδων, πολύ περισσότερο για τη διεκδίκηση περιορισμένων θέσεων εργασίας.

·      Οικονομικά συμφέροντα, πολιτικοί λόγοι.

Εθνικιστικά:

·      Κίνδυνος αφομοίωσης των μικρών λαών από τα ισχυρά κράτη, αίσθημα αυτοσυντήρησης.

·      Αίσθημα ξενοφοβίας.

Πολιτικά:

·      Παραβίαση θεσπισμένων δικαιωμάτων και απαγόρευση της ελεύθερης έκφρασης.

·      Λαϊκισμός επίδοξων ηγετών που παρασύρουν το λαό σε ρατσιστικές αντιλήψεις.

·      Ως άλλοθι για τον αποπροσανατολισμό του λαού από σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει το κράτος.

                 Συνέπειες

Þ  Πνευματικές:

               - Προσήλωση σε στερεότυπα και δογματισμούς, προπαγάνδα.

               - 'Ελλειψη ανθρωπιστικού πνεύματος

               - Απώλεια δυνατότητας πνευματικών ανταλλαγών, στασιμότητα

               - Στενότητα πνεύματος.

Þ  Ηθικές:

- 'Ελλειψη αξιών, αρχών και ιδανικών

- Προβολή του ατομικού συμφέροντος, της ιδιοτέλειας, εκμετάλλευση των συνανθρώπων

Þ  Ψυχολογικές:

- Απαισιοδοξία και απογοήτευση.

- Αβεβαιότητα και ανασφάλεια

- Επιθετική και εγκληματική συμπεριφορά

Þ   Κοινωνικές:

-  Υπονόμευση της κοινωνικής συνοχής.

               -  Καλλιέργεια ανταγωνιστικού πνεύματος

               -  Εμφάνιση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας (βία,                      

                  εγκληματικότητα, πόλεμοι).

                - Επικράτηση του δικαίου του ισχυροτέρου.

Þ   Οικονομικές:

  - Απώλεια μέρους της παραγωγικότητας.

  - Χάσιμο χρόνου και χρήματος.

Προτεινόμενες λύσεις

√ Η εκπαίδευση

 • να παίξει σημαντικό ρόλο ενάντια στο ρατσισμό (διαθεματικότητα, πολιτιστικές δράσεις, συνεργασία με τα παιδιά μεταναστών, κοινές αθλητικές εκδηλώσεις κτλ)

• να ενημερωθούν οι μαθητές όσα βίωσαν οι Έλληνες μετανάστες και οι πρόσφυγες

 • ανάπτυξη της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στο σχολείο

• να γνωρίσουν στοιχεία ξένων πολιτισμών τα ελληνόπουλα (εκδηλώσεις αλλοδαπών μέσα στο σχολείο και γνωριμία με τους χορούς και τα έθιμα της πατρίδας τους)

√ Τα Μ.Μ.Ε. και η διά βίου μάθηση με την Πολιτεία

• να αποκτήσουν παιδαγωγικό ρόλο στο ζήτημα αυτό και να μην προβάλουν ανεξέλεγκτα κάθε είδηση, που αποδίδει ένα έγκλημα σε μετανάστες.

• να καλλιεργήσουν μία συνείδηση αντιρατσιστική (ήδη ξεκίνησε και συνεχίζεται μετά τη ρατσιστική αρχική τους αντιμετώπιση)

• να κάνουν κατανοητό ότι ζούμε σε μία πολυπολιτισμική κοινωνία και έναν παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό.

• να γίνει αντιληπτό στον ελληνικό λαό και ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές ότι η Ελλάδα ήταν τροφοδότης μεταναστών σε Η.Π.Α., Γερμανία, Γαλλία και Αυστραλία ή άλλες χώρες.

• να γίνει κατανοητό ότι οι Έλληνες μετανάστες δέχονταν τακτικότατα επιθέσεις ρατσιστικές τις οποίες καταδικάζουμε· γιατί να γίνεται το ίδιο σε άλλους.

• να μη συγχέεται ο πατριωτισμός με τον εθνικισμό και το ρατσισμό.

Τέχνη

Η προσφορά της τέχνης

Πνευματική καλλιέργεια

- Τα έργα τέχνης, και ιδίως αυτά της λογοτεχνίας, λειτουργούν συχνά ως φορείς συλλογισμών, εμπειριών και πορισμάτων του δημιουργού, που μπορούν να μεταδώσουν σημαντικές γνώσεις στο κοινό. Ενώ, ακόμη κι αν το μεταδιδόμενο υλικό δεν εκληφθεί ως φορέας γνώσης, εμπεριέχει -ενδεχομένως- συγκινησιακά φορτισμένο περιεχόμενο ικανό να ενεργοποιήσει και να εμπλουτίσει το συναισθηματικό κόσμο του δέκτη, ενισχύοντας την ευαισθησία του και την αίσθηση κατανόησης απέναντι στους άλλους ανθρώπους.

- Προκειμένου να καταστεί εφικτή η πρόσληψη ενός έργου τέχνης απαιτείται κάποτε η συνδυαστική χρήση της κριτικής σκέψης και της φαντασίας, καθώς ζητούμενο για τον καλλιτέχνη είναι να ωθήσει τον δέκτη του έργου σε μιαν απόπειρα κατανόησης, που θα τον φέρει πλησιέστερα σε καίριους προβληματισμούς, χωρίς ωστόσο να τον δεσμεύει σε μια μόνο πιθανή ερμηνεία. Έτσι, η δυνατότητα πολλαπλών «αναγνώσεων» κάθε έργου επιτρέπει στο κοινό -ανάλογα με τις γνώσεις, τις ευαισθησίες και τις ικανότητες συσχετίσεων που το διακρίνουν-, να κατανοεί με ποικίλους τρόπους τα δεχόμενα ερεθίσματα.

- Ο θεατής-δέκτης του έργου τέχνης έχει την ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή μ’ έναν διαφορετικό τρόπο θέασης της πραγματικότητας∙ έχει την ευκαιρία ν’ αντιληφθεί πως υπάρχει πλήθος διαφορετικών τρόπων να κατανοεί και να προσεγγίζει κάποιος τον κόσμο γύρω του, γεγονός που τον βοηθά να αποβάλει τις απόλυτες απόψεις και τη μισαλλοδοξία.

- Η τέχνη κατορθώνει να οδηγήσει τους ανθρώπους σε μια ουσιαστικότερη εμβάθυνση στα πνευματικά, ηθικά, αλλά και κοινωνικά ζητήματα της εποχής, μιας κι η προσέγγιση του καλλιτέχνη είναι -συνήθως- ελεύθερα διαμορφωμένη, χωρίς τους περιορισμούς ή τις υποχωρήσεις εκείνες που θα μπορούσαν να διαστρεβλώσουν το τελικό αποτέλεσμα. Έτσι, ο θεατής-δέκτης έχει τη δυνατότητα να αντικρίσει μέσω της τέχνης μια καθαρή εικόνα όσων απασχολούν τον καλλιτέχνη, και άρα το σύνολο ή μέρος της κοινωνίας.

- Στην τέχνη είναι εφικτή η κυριαρχία του φαντασιακού στοιχείου, μακριά από τους περιορισμούς και τις δεσμεύσεις της πραγματικότητας, γεγονός που επιτρέπει τελείως καινοφανείς προσεγγίσεις των πραγμάτων και ως εκ τούτου μια απόλυτα αποστασιοποιημένη ματιά σε κάθε πιθανό ζήτημα, ενεργοποιώντας έτσι τη φαντασία και τη δημιουργική σκέψη, και ανανεώνοντας απρόσμενα τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτά κι επιχειρείται η επίλυση προβλημάτων και ανησυχιών του παρόντος.

Συναισθηματικά και ψυχολογικά οφέλη

-  Μέσω της επαφής με τα έργα τέχνης και τους προβληματισμούς ή τα συναισθήματα που αυτά εκφράζουν, ο δέκτης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει καλύτερα τον ίδιο του τον εαυτό, και συνάμα να κατανοήσει πως υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που συμμερίζονται και βιώνουν κοινές με αυτόν ανησυχίες, παραμερίζοντας έτσι τυχόν συναισθήματα απομόνωσης. Η τέχνη λειτουργεί υπ’ αυτή την έννοια ως μέσο για τη συνένωση των ανθρώπων, ως μέσο για την ανάδειξη όλων εκείνων των στοιχείων που συνιστούν την κοινή βάση επαφής, παρέχοντας μια σαφή διασφάλιση σε όσους κατατρύχονται από την αίσθηση πως δεν μπορούν να βρουν την αναγκαία κατανόηση και αποδοχή.

- Η τέχνη αποτελεί έναν εξαίρετο τρόπο έκφρασης και κατ’ επέκταση εκτόνωσης των συγκρουσιακών καταστάσεων που βιώνουν οι πολίτες των σύγχρονων κοινωνιών, που δοκιμάζονται από διαρκές άγχος και ένταση. Έτσι, μέσω της τέχνης μπορούν να βρουν διέξοδο, όχι μόνο οι σκέψεις, η δημιουργική φαντασία κι οι προβληματισμοί των ανθρώπων, μα κι εκείνα τα συναισθήματα που τους προκαλούν ψυχολογική ανισορροπία και δυσχεραίνουν την ομαλή αντιμετώπιση των απαιτήσεων της καθημερινότητας.

- Η ενασχόληση με την τέχνη αποτελεί, άρα, μια ιδιαίτερα ποιοτική επιλογή για την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των πολιτών, καθώς τους προσφέρει τη δυνατότητα μιας εξαγνιστικής ανανέωσης, εκτονώνοντας τα αρνητικά συναισθήματα και παρέχοντας νέες ενδιαφέρουσες συγκινήσεις. Σε αντίθεση, έτσι, με τις ανούσιες διασκεδάσεις, η επαφή με την τέχνη μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε μια ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο που αντικρίζει τα τρέχοντα προβλήματά του, και να του παράσχει την αναγκαία διάθεση τροποποίησης και αναμόρφωσης της καθημερινότητάς του.

- Με τη συνδρομή της τέχνης, επομένως, ο άνθρωπος μπορεί να αποβάλει το άγχος, την εσωτερική ένταση και τις τρέχουσες ανησυχίες, καθώς αφενός κατορθώνει να εκτονώσει τα αρνητικά αυτά συναισθήματα και αφετέρου διότι συχνά μέσω της τέχνης έρχεται σ’ επαφή με στοιχεία που αντικατοπτρίζουν τους βαθύτερους προσωπικούς του προβληματισμούς και τις πιο μύχιες προσδοκίες του.

Στον κοινωνικό τομέα

- Η τέχνη επιτυγχάνει την ουσιαστική σύνδεση των μελών ενός κοινωνικού συνόλου, χωρίς να παραγνωρίζουμε τη δυνατότητα για πανεθνική επικοινωνία των πολιτών. Με την έκφραση των κοινών προβληματισμών και προβλημάτων καθίσταται εφικτή η αφύπνιση του συνόλου των πολιτών, όπως κι η συνειδητοποίηση της ανάγκης για τη διατήρηση κοινού μετώπου από τα μέλη μιας κοινωνίας απέναντι στις εκάστοτε δυσκολίες.

- Πέραν, ωστόσο, από την ευαισθητοποίηση απέναντι στα προβλήματα που ταλανίζουν την κοινωνία, η τέχνη κατορθώνει να λειτουργήσει ως κώδικας επικοινωνίας ανάμεσα σε πολίτες με κοινά ενδιαφέροντα, προβληματισμούς και ανησυχίες. Έτσι, μπορεί να φέρει σε στενότερη επαφή ανθρώπους, ακόμη κι από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα, που έχουν εντούτοις παρόμοιες αρέσκειες και ευαισθησίες.

- Στο πλαίσιο, άλλωστε, της αποξένωσης που χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη κοινωνία, η τέχνη έρχεται ως καίρια απάντηση στη μοναξιά και την απροθυμία σύναψης ουσιαστικότερων διαπροσωπικών σχέσεων. Η τέχνη προβάλλει και αποκαλύπτει πως οι άνθρωποι είναι πάντοτε εγγύτερα ως προς το πώς αισθάνονται και το πώς σκέφτονται, απ’ ό,τι νομίζουν ή θέλουν να νομίζουν.

- Η ελευθερία που διακρίνει την καλλιτεχνική έκφραση -ελευθερία, όχι μόνο στον τρόπο θέασης της πραγματικότητας, αλλά και από τους τυχόν κοινωνικούς, πολιτικούς ή άλλους παράγοντες που καταπιέζουν ή διασπούν συχνά τις απόψεις των πολιτών-, προσφέρει τη δυνατότητα έκφρασης και φανέρωσης όλων εκείνων των στοιχείων που τονίζουν τους συνεκτικούς δεσμούς ανάμεσα στους πολίτες. Έτσι, αν η πολιτική έχει την τάση να διαιρεί και να διαχωρίζει τους πολίτες, η τέχνη έρχεται και λειτουργεί ως αντίβαρο σ’ αυτή την τακτική διάσπασης.

Ηθική διάσταση της τέχνης

- Η τέχνη τείνει πάντοτε προς το ηθικά θεμιτό, τονίζοντας και αναδεικνύοντας τις αρετές εκείνες που συμβάλλουν στην αρμονικότερη συνύπαρξη των ατόμων. Είναι, άρα, φορέας ηθικοποίησης, καθώς επιχειρώντας να αποκαλύψει την ουσία της ανθρώπινης φύσης και να προβάλει τα κίνητρα της ανθρώπινης δράσης, βοηθά ώστε οι άνθρωποι να γνωρίσουν πληρέστερα τον εαυτό τους, να αποδεχτούν και να προσπεράσουν τις σκοτεινές πτυχές τους, και να αποζητήσουν τα πρότυπα συμπεριφοράς και στάσης που θα τους προσφέρουν τη δυνατότητα μιας αγαθής και άρτιας ύπαρξης.

- Η τέχνη κινείται πέρα από εγωισμούς, μικροπρέπειες, αντιζηλίες και αναποτελεσματικές συμπεριφορές, αποζητώντας το ανθρώπινο κάλλος, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Έτσι, ακόμη κι όταν προβάλλει τα αρνητικά στοιχεία των ανθρώπων, το κάνει με διάθεση στηλίτευσης, ώστε ζητούμενο για όλους να καταστεί η ομορφιά της ηθικότητας και της εσωτερικής πληρότητας.

Αισθητική αγωγή

- Η τέχνη είναι σε μεγάλο βαθμό μια διαρκής αναζήτηση της ομορφιάς και της αρμονίας, στοιχείο που συμβάλλει στον εκλεπτυσμό των πολιτών και στη μύησή τους στο ιδανικό του αισθητικά άρτιου.

- Η ομορφιά του ανθρώπου, το κάλλος του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά και η καλαισθησία των αστικών χώρων συνιστούν για την τέχνη καίρια ζητούμενα, τα οποία μπορούν να ωθήσουν τους πολίτες σε μια εναργέστερη αντίστοιχη αποζήτηση βελτιώνοντας αισθητά την καθημερινότητά τους. Το ιδανικό της αισθητικής απόλαυσης, άλλωστε, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη φθοροποιό τάση των σύγχρονων κοινωνιών για γρήγορες και εύκολες διασκεδάσεις, οι οποίες συχνά λειτουργούν επιβαρυντικά για το περιβάλλον (φυσικό ή και αστικό). Έτσι, μέσω της κατάλληλης αισθητικής αγωγής, οι πολίτες θα μπορέσουν να αισθανθούν εκ νέου τον οφειλόμενο σεβασμό για τον περιβάλλοντα χώρο τους, και ενδεχομένως θα παρακινηθούν σε πιο ουσιαστικές δράσεις για τον καλλωπισμό και την προστασία του.

- Συνάμα, η αποζήτηση της καλαισθησίας στον περιβάλλοντα χώρο μπορεί να επεκταθεί σταδιακά ως γενικότερη ανάγκη καλαισθησίας των εξωτερικών ερεθισμάτων και άρα των μέσων που επιλέγονται απ’ τους πολίτες ως πηγές διασκέδασης. Είναι, άρα, εύλογη η πεποίθηση πως η ενασχόληση με την τέχνη μπορεί να βελτιώσει συνολικά τα ακούσματα και τα θεάματα των πολιτών κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους.

Η τέχνη ως στοιχείο πολιτισμού

- Η σύγχρονη τέχνη κάθε κοινωνίας καθρεφτίζει τις τάσεις και το πνεύμα του πολιτισμού της εποχής, διατηρώντας συχνά ανοιχτή επαφή με τον πολιτισμό παλαιότερων περιόδων. Με τον τρόπο αυτό οι καλλιτέχνες κατορθώνουν να αποδώσουν τιμή σε προγενέστερους ομοτέχνους τους, αλλά και να κρατήσουν ζωντανή τη μνήμη του λαϊκού πολιτισμού και της παράδοσης.

- Η επαφή και η επικοινωνία, άλλωστε, των καλλιτεχνών δεν κινείται μόνο κάθετα, σε παλαιότερες χρονικές περιόδους, αλλά και οριζόντια προς άλλους πολιτισμούς και άλλες εθνότητες, καταργώντας έτσι όχι μόνο τα χρονικά όρια, αλλά και τα γεωγραφικά σύνορα. Η τέχνη επιτυγχάνει έτσι να λειτουργεί ως μέσο επαφής και σύνδεσης ανάμεσα σε χώρες, έθνη και φυλές, αναδεικνύοντας τα πανανθρώπινα ιδανικά της φιλειρηνικότητας, της αγάπης και του σεβασμού.

Προϋποθέσεις για την ύπαρξη της τέχνης

- Η τέχνη είναι αδιαπραγμάτευτα παιδί της ελευθερίας και της δημοκρατίας, καθώς μόνο υπό όρους απόλυτης ελευθερίας μπορεί ο δημιουργός να εκφραστεί ανεμπόδιστος, προσφέροντας στο κοινό το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Οι πολιτικές λογοκρισίας και παρέμβασης στα έργα τέχνης λειτουργούν καταστροφικά, αφού ακρωτηριάζουν το δημιουργούμενο έργο και κατ’ επέκταση περιορίζουν ασφυκτικά τα περιθώρια έκφρασης του καλλιτέχνη.

- Η ανάγκη ελευθερίας, άλλωστε, του καλλιτέχνη δεν περιορίζεται μόνο στο θέμα της πολιτικής κατάστασης που επικρατεί σε μια χώρα, αλλά προχωρά και σε κάθε άλλο τομέα που ενδεχομένως θα μπορούσε να καταπιέσει τη σκέψη και τη βούλησή του. Υπ’ αυτή την έννοια, θα ήταν μάλλον παράδοξο ν’ αναμένει κανείς ουσιαστική και άρτια τέχνη σε κοινωνίες όπου κυριαρχεί ο θρησκευτικός σκοταδισμός, οι προκαταλήψεις, ο πουριτανισμός και η αποδοκιμασία της διαφορετικότητας. Ο καλλιτέχνης προκειμένου να δώσει μορφή στις σκέψεις και τα συναισθήματά του, θα πρέπει να αισθάνεται απόλυτα ελεύθερος, κι όχι ν’ ανησυχεί για την πιθανή κατακραυγή που θα αντιμετωπίσει σε περίπτωση που το έργο του δεν ικανοποιεί τα στενά όρια που θέτει μια μη ανεκτική κοινωνία.

- Η άνθιση της τέχνης, συνάμα, χρήζει και την ύπαρξη ενός ενήμερου και δεκτικού στα νέα και πρωτότυπα ερεθίσματα κοινού. Κρίνεται, επομένως, απαραίτητη η μύηση των πολιτών στον κόσμο της τέχνης, ώστε να είναι σε θέση να εκτιμήσουν την ομορφιά, τους πειραματισμούς, τις πιθανές ανυψώσεις στο επίπεδο σκέψεις, αλλά και τον πρωτοποριακό χαρακτήρα των έργων τέχνης. Κι η μύηση αυτή θα πρέπει να αποτελέσει συνδυαστικά επιδίωξη της πολιτείας και των ίδιων των πολιτών, καθώς μόνο με την παράλληλη συνδρομή της οικογένειας και των φορέων εκπαίδευσης μπορεί να υπάρξουν πραγματικά αποτελέσματα.

Άρα, αφενός απ’ την οικογένεια αναμένεται η παροχή καλλιτεχνικών ερεθισμάτων και εμπειριών στα παιδιά, ώστε να αποκτήσουν από νωρίς ενδιαφέρον για την τέχνη, κι αφετέρου απ’ την πολιτεία αναμένεται η στήριξη της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, ώστε η δημιουργικότητα, η φαντασία και το πάθος των μαθητών να μπορεί να βρει διέξοδο στο πλαίσιο των σχολικών τους δραστηριοτήτων.

- Οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες, μάλιστα, όπως και το γενικότερο ενδιαφέρον για την τέχνη, μπορούν να βρουν την πλήρωσή τους και σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας μέσα από δράσεις, μαθήματα και ίδρυση συλλόγων στο πλαίσιο του Δήμου ή της Κοινότητας.

- Σημαντικότατη, βέβαια, για την διάδοση της τέχνης είναι η στάση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, τα οποία σαφώς έχουν τη δύναμη και τη δυνατότητα να επηρεάσουν ή ακόμη και να καθορίσουν τα ενδιαφέροντα του κοινού. Με τη συστηματική και ορθή παρουσίαση και προώθηση έργων τέχνης, τα ΜΜΕ μπορούν να συνεισφέρουν στην αποτελεσματική στήριξη τόσο της σύγχρονης όσο και της παραδοσιακής τέχνης.

Παράγοντες που υπονομεύουν τη δημιουργία ποιοτικής τέχνης

- Η σύγχρονη τάση εμπορευματοποίησης και οικονομικής αξιοποίησης-εκμετάλλευσης κάθε πιθανού προϊόντος, δεν έχει αφήσει αλώβητη την τέχνη, καθώς αρκετοί δημιουργοί έχουν δελεαστεί απ’ τη δυνατότητα ή την πιθανότητα οικονομικού κέρδους κι έχουν ακολουθήσει τα κελεύσματα της εμπορικότητας. Αν και είναι σαφές πως ο καλλιτέχνης χρειάζεται το οικονομικό κέρδος για να μπορεί απερίσπαστος να υπηρετεί την τέχνη του, ωστόσο από τη στιγμή που θεωρήσει τις αρέσκειες και τις προτιμήσεις του κοινού ως βασικό παράγοντα διαμόρφωσης του έργου του τότε εγκαταλείπει κατ’ ανάγκη το δικαίωμά του στην ελεύθερη και αδέσμευτη έκφραση, και καταπιάνεται με έργα που θα προσελκύσουν το αγοραστικό ενδιαφέρον του κοινού. 

- Οι δημιουργοί, άλλωστε, παρασύρονται όχι μόνο απ’ το οικονομικό δέλεαρ, αλλά και από τις γενικότερες τάσεις της εποχής τους, φοβούμενοι πιθανώς πως δεν θα έχει το έργο τους απήχηση στο κοινό αν παρεκκλίνουν από τις τρέχουσες προτιμήσεις του. Καθίσταται, επομένως, σαφές πως ο καλλιτέχνης προκειμένου να δημιουργεί έργα που θα εκφράζουν τις πραγματικές ανησυχίες και τα αληθινά του συναισθήματα, θα πρέπει να μένει ανεπηρέαστος τόσο από το οικονομικό ζήτημα όσο και από τις επικρατούσες τάσεις.

Κριτική

Ορισμός:

Διαδικασία με την οποία εξετάζεται σε βάθος η ουσία των πραγμάτων, ελέγχονται άνθρωποι, θεωρίες, γεγονότα. Βασική μέθοδος αποκάλυψης και υπερνίκησης των αδυναμιών και σφαλμάτων στη σκέψη και στη δράση.

Αναγκαιότητα κριτικής:     

- απαραίτητη όσο και η ελευθερία, όταν δεν υπάρχει ελευθερία δεν υπάρχει και κριτική.

- βασικός παράγοντας για την ομαλή, δημιουργική πορεία κάθε κοινωνίας  

- ιστορικά ® αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής ιδιωτικής και δημόσιας ζωής, αρχαία δημοκρατία, σοφιστές, Σωκράτης.

- η κριτική θεωρήθηκε εχθρός των τυραννικών και ολοκληρωτικών καθεστώτων-σχημάτων, όλων των ιδιοτελών συμφερόντων.

'Οψεις κριτικής:      

- θετική (επιδοκιμάζει, ενθαρρύνει, ενισχύει).                                  

- αρνητική (αποδοκιμάζει, κατακρίνει, αποτρέπει)

Και οι δυο όψεις μπορεί να είναι καλοπροαίρετες, εποικοδομητικές ή όχι.

Τομείς:          

- Δημόσια ζωή (αντιπολίτευση, τύπος, απλοί πολίτες).

- Επιστήμη (κρίνονται οι νέες θεωρίες, διερευνώνται τα καινούργια ρεύματα).

- Τέχνη (αισθητική και λογοτεχνική κριτική).

- Σχέσεις (ιδιωτικές, δημόσιες) (κρίνεται όλο το φάσμα των σχέσεων, συχνά γίνεται με τρόπο συμπτωματικό και ανεύθυνο).

Κάθε ανθρώπινη ενέργεια υπόκειται σε κριτική (χαρακτήρας, συμπεριφορά, ιδέες, απόψεις, πολιτικές πράξεις /αποφάσεις, κοινωνικοί θεσμοί /καταστάσεις). Την κριτική τη συναντάμε κυρίως στο χώρο των δημιουργημάτων του πνεύματος κι ιδιαίτερα στην καλλιτεχνική δημιουργία.

Σκοπός της κριτικής = εύρεση της αλήθειας, επισήμανση του ορθού, του καλού και του ωραίου και διάκριση απ’ τα αντίθετα.

Πολλοί ταυτίζουν την κριτική με την επίκριση (® επισήμανση του κακού, καυτηριασμός).                                                                                                                        ¯

προκαλεί αντίδραση, σταμάτημα  των  φιλότιμων  προσπαθειών, ηττοπάθεια, απογοήτευση, σύγχυση και αμηχανία. Είτε από υπερβολική αυστηρότητα, είτε από εμπάθεια, νομίζουν ότι έργο του κριτή είναι να επισημαίνει μόνο το κακό και να το καυτηριάζει. ΄Ετσι κρίνουν και επικρίνουν τους πάντες και τα πάντα χωρίς μάλιστα να προτείνουν μια λύση ή να υποδεικνύουν το σωστό. Μια τέτοια κριτική, όσες φορές εκδηλώθηκε, έβλαψε παρά ωφέλησε.

Ούτε και επιδοκιμασία όμως σημαίνει η κριτική. Ο έπαινος βέβαια είναι χρήσιμος γιατί δίνει ώθηση για καινούργιες και τελειότερες δημιουργίες. Είναι όμως επικίνδυνη γιατί δημιουργεί αυταπάτες /ψευδαισθήσεις. Συχνά τέτοια κριτική στάθηκε αιτία να προβληθούν ασήμαντοι, να εκτιμηθούν έργα χωρίς ιδιαίτερη αξία.

Ορθή κριτική: και επίκριση και εγκώμιο.

"Κρίνω" σημαίνει πως δεν κτυπώ μόνο αυτό που νομίζω κακό για να το περιστείλω, αλλά επισημαίνω και το καλό για να το αναδείξω και να το προωθήσω.      

Προϋποθέσεις εποικοδομητικής κριτικής:

- να είναι αντικειμενική και αμερόληπτη, απροκατάληπτη και αδογμάτιστη.

- να μην είναι πρόχειρη και βιαστική, επιφανειακή, εντυπωσιακή και άστοχη.

- να μην είναι εμπαθής και αψυχολόγητη.

- να μην είναι στείρα, να μην καταντάει αυτοσκοπός.

- να γίνεται στον κατάλληλο χρόνο, να αποβλέπει σε συγκεκριμένο σκοπό.

- να αποκαλύπτει τις αδυναμίες, αλλά και τα θετικά στοιχεία του κρινόμενου.

- να είναι αιτιολογημένη και να διανοίγει θετικές προοπτικές.

Κριτικός:      

- να είναι συνετός, δίκαιος, άφοβος.

- να είναι μετριοπαθής, ψύχραιμος, ανιδιοτελής, δημοκρατικός, ελεύθερος

- να έχει γνώση του κρινόμενου.

- να μην εκτοξεύει λίβελους, να μην αποπροσανατολίζει το σύνολο.

- να μη γίνεται ανεύθυνος κόλακας, να μη διαστρεβλώνει την αλήθεια.

- να έχει σαφή γνώση της κριτικής ως κοινωνικού και πνευματικού λειτουργήματος.

Αντικειμενικά μέτρα για την αξιολόγηση κάποιας πράξης ή ενός καλλιτεχνικού έργου δεν υπάρχουν. ΄Ετσι, ό,τι μας λέει ο κριτικός είναι η γνώμη του. ΄Ομως προκαλεί γόνιμο διάλογο απ΄ τον οποίο σίγουρα θα υπάρξει κέρδος.

Είναι πολύ σημαντικό ότι η κριτική έχει τη δύναμη, αν δε λύνει, τουλάχιστον να θέτει προβλήματα και να μας αφυπνίζει.

Ωφέλειες από την άσκηση καλοπροαίρετης κριτικής:    

- διορθώνει τα λάθη του κρινόμενου.

- διδάσκει το μέτρο στο κρινόμενο άτομο ® ούτε να υπερτιμά ούτε να υποτιμά τις ικανότητές του.

- συμβάλλει στην ηθική και πνευματική προαγωγή του ανθρώπου.

- συνετίζει, χαλιναγωγεί τις άμετρες φιλοδοξίες.

- αξιολογεί το σύνολο της κοινωνικής ζωής.

- συγκρατεί τους επίδοξους παραβάτες του νόμου. Προστατεύει, ενισχύει τη    

   δημοκρατία.

- καλλιεργεί την υπευθυνότητα.

- η υπεύθυνη κριτική ρυθμίζει αποτελεσματικά τη ζωή, γίνεται φορέας ατομικής και

     κοινωνικής προόδου.

- λειτουργεί ως δύναμη δημιουργική.

- προβληματίζει, καλλιεργεί, ηθικοποιεί και κοινωνικοποιεί τα άτομα.

- ανατρέπει τη στασιμότητα, προωθεί λύσεις.

- βοηθά στη διαφύλαξη αρχών και αξιών που συντελούν στην υγεία του κοινωνικού

  σώματος.

Αυτογνωσία

Ο βαθμός αυτογνωσίας διαφέρει από άτομο σε άτομο, ανάλογα με τον αντίστοιχο βαθμό πνευματικής καλλιέργειας και εσωτερικότητας που διαθέτει. Με τον όρο πάντως εννοούμε την ακριβή γνώση των σωματικών, πνευματικών και ηθικών δυνάμεων και αντιστάσεων, γνώση που επέρχεται με συνειδητό έλεγχο και ενδοσκόπηση.

Σημασία:

-          Είναι ατομική αρετή με την οποία γινόμαστε καλύτεροι ως άνθρωποι

-          Γνωρίζουμε τις πραγματικές μας ανάγκες και όχι αυτές που συχνά μας προβάλλουν οι άλλοι ως ανάγκες.

-          Το άτομο διατηρεί την εγκράτεια και αυτοκυριαρχία του

-          Θέτουμε ρεαλιστικούς στόχους

-          Ορθή επιλογή εργασίας με κριτήρια τις κλίσεις και τις δεξιότητες και όχι τον υλικό πλουτισμό ή την ικανοποίηση της ματαιοδοξίας μας

-          Η κοινωνία ωφελείται από την ύπαρξη ατόμων με βαθιά αίσθηση αυτοκριτικής και αυτοελέγχου, αναβαθμίζεται το επίπεδο της ποιότητας ζωής και υπάρχει δημιουργική πνοή.

Παράγοντες που την αντιστρατεύονται σήμερα:

-          Στην τεχνοκρατούμενη εποχή μας ο άνθρωπος αποφεύγει τον προβληματισμό, γιατί αντιβαίνει στη λογική της άνεσης

-          Η απομόνωση δε δίνει ερεθίσματα για αυτοκριτική και αυτογνωσία

-          Η αναζήτηση της υλικής άνεσης μας κάνει μονοδιάστατους και ματαιόδοξους τόσο στη νοοτροπία όσο και στους στόχους που θέτουμε, με αποτέλεσμα να γίνεται δυσχερής η κατάκτηση της αυτογνωσίας

-          Η εκπαίδευση δεν παρέχει ερεθίσματα αυτογνωσίας, αφού η ανθρωπιστική της στόχευση περιορίζεται προς όφελος της τεχνοκρατικής παιδείας.

-          Έλλειψη ποιοτικών προτύπων

-          Κυριαρχία της διασκέδασης ως εκτονωτικής φυγής και περιορισμός των ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων που καλλιεργούν πνευματικά.