Σύνταξη (απλή και σύνθετη)

Η υποτακτική σύνδεση των νοημάτων χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες:

Απλή υπόταξη: Μια δευτερεύουσα εξαρτάται από μια κύρια πρόταση

Διαδοχική υπόταξη: Από μια κύρια πρόταση εξαρτάται μια δευτερεύουσα και αυτή από μια άλλη δευτερεύουσα και ούτω καθεξής.

Η υποτακτική σύνδεση και κυρίως η διαδοχική υπόταξη έχει ως αποτέλεσμα τις σύνθετες μορφές λόγου, τη δημιουργία σύνθετων συλλογιστικών πορειών και κατά συνέπεια το σύνθετο και πολύπλοκο ύφος. Μερικές  φορές η υποτακτική σύνδεση δυσκολεύει τη διαδικασία της κατανόησης και της πρόσληψης.

Ασύνδετο σχήμα: Σύνδεση προτάσεων χωρίς συνδέσμους αλλά μόνο με σημεία στίξης(κόμματα). Το ασύνδετο σχήμα έχει ως αποτέλεσμα λόγο γρήγορο, ζωντανό και κοφτό.

 Μικροπερίοδος και μακροπερίοδος λόγος

Μικροπερίοδος λόγος: Λόγος, απλός, σαφής, γρήγορος  και κατανοητός που διευκολύνει τη διαδικασία ανάγνωσης και πρόσληψης. Δίνει γρήγορο ρυθμό, παραστατικότητα και  ζωντάνια και στηρίζεται στην παρατακτική σύνδεση.

Μακροπερίοδος λόγος: χρησιμοποιείται για ν’ αποδώσει σύνθετες συλλογιστικές πορείες και στηρίζεται στη διαδοχική υπόταξη. Με τον μακροπερίοδο λόγο παρουσιάζονται σύνθετες και πολύπλοκες σκέψεις, ξετυλίγεται και αναπτύσσεται η επιχειρηματολογία του συντάκτη του κειμένου. Ο μακροπερίοδος λόγος προσδίδει δυναμικότητα και ένταση στο  λόγο και προσδίδει  μεστό και σύνθετο ύφος. (όταν χρησιμοποιείται σωστά) Για να χρησιμοποιήσει κάποιος τον μακροπερίοδο λόγο πρέπει να κατέχει πού καλά τη  χρήση της γλώσσας γιατί αλλιώς παρασύρεται σε συντακτικά λάθη. Μερικές φορές στον μακροπερίοδο λόγο τα νοήματα είναι ασαφή και δυσκολεύεται η διαδικασία  ανάγνωσης και πρόσληψης

Απλή και σύνθετη σύνταξη

Ενεργητική - παθητική φωνή

Πολλές φορές μπορούμε να εκφράσουμε το ίδιο νόημα και με ενεργητική και με παθητική σύνταξη. Ενεργητική σύνταξη έχουμε, όταν διατυπώνουμε ένα νόημα με ρήμα ενεργητικής διάθεσης: «Ο ήλιος θερμαίνει τη γη». Παθητική σύνταξη έχουμε, όταν διατυπώνουμε ένα νόημα με ρήμα παθητικής διάθεσης: «Η γη θερμαίνεται από τον ήλιο».

Ο εμπρόθετος προσδιορισμός, ο οποίος αποτελείται από την πρόθεση «από» και αιτιατική ονόματος που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα από το οποίο προέρχεται το πάθημα του υποκειμένου, λέγεται ποιητικό αίτιο («από τον ήλιο»). Όμως, κάθε προσδιορισμός ρήματος παθητικής φωνής που αποτελείται από την πρόθεση «από» και αιτιατική δεν είναι και ποιητικό αίτιο: «Τινάχτηκα από το κρεβάτι πρωί πρωί». 

Στην ενεργητική σύνταξη, που είναι και η πιο συχνή, εξαίρεται το υποκείμενο του μεταβατικού ρήματος, δηλαδή το πρόσωπο ή το πράγμα που δρα, ενώ στην παθητική εξαίρεται η δράση που προέρχεται από το ποιητικό αίτιο.

Αλλαγές που γίνονται κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική:

Όταν η ενεργητική σύνταξη μετατρέπεται σε παθητική (δηλαδή όταν το ρήμα ενεργητικής διαθέσεως γίνεται ρήμα παθητικής διάθεσης), το αντικείμενο του μονόπτωτου μεταβατικού ρήματος γίνεται υποκείμενο του παθητικού και το υποκείμενό του γίνεται ποιητικό αίτιο στο παθητικό.

 Κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική, αν το ρήμα είναι δίπτωτο, τότε το έμμεσο αντικείμενο συνήθως διατηρείται, μπορεί όμως και να γίνει εμπρόθετο.

π.χ. Ο καθηγητής εξετάζει τους μαθητές μαθηματικά.

 Οι μαθητές εξετάζονται μαθηματικά από τον καθηγητή.

Στην περίπτωση των δύο αιτιατικών από τις οποίες η μία είναι κατηγορούμενο στην άλλη (στο αντικείμενο), τότε κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική το αντικείμενο γίνεται υποκείμενο του παθητικού ρήματος, φυσικά σε πτώση ονομαστική και η δεύτερη αιτιατική που ήταν κατηγορούμενο του αντικειμένου γίνεται και αυτή ονομαστική και είναι πια κατηγορούμενο του υποκειμένου του παθητικού ρήματος.

π.χ. Οι πολίτες εξέλεξαν τον Παύλο νομάρχη.

 Ο Παύλος εκλέχτηκε από τους πολίτες νομάρχης.

 Τα ενεργητικά μεταβατικά ρήματα που λήγουν σε –μαι (αποθετικά) δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα ίδια ως ρήματα παθητικής διάθεσης. Από τα ρήματα αυτά όσα σχηματίζουν παθητική διάθεση, τη σχηματίζουν με περίφραση που το ένα μέρος της προέρχεται από το θέμα τους.

π.χ. 1 Ο υπουργός δέχτηκε το δήμαρχο.

 Ο δήμαρχος έγινε δεκτός από τον υπουργό.

π.χ.2  Οι οικονομικά ισχυροί συνήθως εκμεταλλεύονται τους αδύναμους.

 Οι αδύναμοι συνήθως γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους οικονομικά ισχυρούς.

            Με την ενεργητική σύνταξη εξαίρεται το πρόσωπο (ή το πράγμα) που δρα, και το γραμματικό υποκείμενο της πρότασης στη σύνταξη αυτή συμπίπτει με το λογικό υποκείμενο, ενώ με την παθητική σύνταξη εξαίρεται μάλλον το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου, και το λογικό υποκείμενο σ’ αυτό δηλώνεται έμμεσα, δηλαδή με τον προσδιορισμό του ποιητικού αιτίου .

            Πολλά παραδείγµατα υποκειµενικής ερµηνείας της παθητικής φωνής έχουν καταγραφεί στο πλαίσιο διαδικασιών κριτικής ανάλυσης λόγου στη νεοελληνική εκπαίδευση. Συγκεκριµένα, στις πανελλήνιες προαγωγικές εξετάσεις της δεύτερης τάξης του ενιαίου λυκείου του 1999, στο µάθηµα της νεοελληνικής γλώσσας είχε ζητηθεί από τους µαθητές να δικαιολογήσουν την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης στο εκφώνηµα: "Η ενηµέρωση του είδους αυτού διαφθείρει τη δηµοκρατία, χειραγωγεί την κοινή γνώµη, προσδιορίζει την ηγετική τάξη, δηµιουργεί τον «βιντεο-ηγέτη», αφαιρεί τη σηµασία των κοµµάτων και θεσµών, µειώνει το επίπεδο τη κριτικής σκέψης των πολιτών". Η απάντηση που προτάθηκε ως ορθή από τη συντριπτική πλειοψηφία των φιλολόγων ήταν ότι «ο συντάκτης προτίµησε την ενεργητική σύνταξη, γιατί ήθελε να τονίσει το υποκείµενο των ρηµάτων και να δώσει έµφαση στην έννοια της «τηλεοπτικής ενηµέρωσης». Είναι προφανές ότι οι ερµηνευτές φιλόλογοι στηρίχτηκαν σε συγκεκριµένη προκειµενική παραδοχή, η οποία συνδέεται µε την θεωρία του σχολικού εγχειριδίου.

            Ωστόσο, είναι χρήσιµο να εξεταστεί η το συγκεκριµένο εκφώνηµα στο κειµενικό συγκείµενό του (co-text): Το τελευταίο βιβλίο του Ιταλού πολιτειολόγου και συνταγµατολόγου Τζιοβάνι Σαρτιόρι είναι ένας λίβελος κατά της τηλεόρασης και συγκεκριµένα κατά της ενηµέρωσης µέσω της εικόνας που αυτή προφέρει. Η ενηµέρωση του είδους αυτού, υποστηρίζει στο βιβλίο του «Homo videns”, διαφθείρει τη δηµοκρατία, χειραγωγεί την κοινή γνώµη, προσδιορίζει την ηγετική τάξη, δηµιουργεί τον «βιντεο-ηγέτη», αφαιρεί τη σηµασία των κοµµάτων και θεσµών, µειώνει το επίπεδο τη κριτικής σκέψης των πολτών. Επιχειρώντας απόπειρα ερµηνείας στο συγκεκριµένο κειµενικό πλαίσιο, παρατηρούµε ότι στο σχόλιο (comment), στο κατηγόρηµα του πρώτου εκφωνήµατος γίνεται λόγος για την «ενηµέρωση µέσω της εικόνας». Και στο δεύτερο εκφώνηµα, καταγράφονται τα αποτελέσµατα του συγκεκριµένου είδους ενηµέρωσης.

            Συνεπώς, η επιλογή της ενεργητικής φωνής θα µπορούσε να υποστηριχτεί ότι δεν συνδέεται αποκλειστικά µε την αναπαραστατική λειτουργία µέσω της προβολής του δράστη / αιτίας αλλά κυρίως µε τη διαπροσωπική λειτουργία, καθώς προβάλλει την ήδη γνωστή στον αναγνώστη πληροφορία, την οποία προτίθεται να σχολιάσει περαιτέρω, διευκολύνοντας µε τον τρόπο αυτό την αναγνωστική πράξη.[1]

---

[1]  Μιχάλης Αθανάσιος Επίκουρος Καθηγητής ΦΠΨ Πανεπιστηµίου Αθηνών  

     http://www.nured.uowm.gr (ανακτήθηκε στις 7/7/2017)