Ο Πληροφοριακός Λόγος

 «Τα δύο πρόσωπα του Οδυσσέα στην Τέχνη: Δύο εκδοχές του μύθου»

Νικόλαος Κων/νου Αλέφαντος

Alefantos.nikos@gmail.com

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η ανάπτυξη διδακτικών σεναρίων με την υποστήριξη των νέων τεχνολογιών πληροφορικής συνδέεται με μια πιο σύγχρονη διδακτική προσέγγιση, σύμφωνα  με την οποία  το σχολείο πρέπει να είναι δημιουργικό και να προωθεί την ενεργητική μάθηση. Η μάθηση αυτού του είδους είναι μαθητοκεντρική ανατρέποντας την παραδοσιακή διδακτική αντίληψη της μετωπικής και δασκαλοκεντρικής διδασκαλίας, αντίληψη που χαρακτηρίζει για δεκαετίες το ελληνικό σχολείο. Η οργάνωση της διδασκαλίας βασίζεται στο μοντέλο της ομαδοσυνεργατικότητας, προϋποθέτει την αναζήτηση πληροφοριών στο Διαδίκτυο με καθοδηγούμενη ιστοεξερεύνηση και η παρουσίαση των εργασιών των μαθητών/τριών έχει δομηθεί στη νέα εκπαιδευτική τεχνολογία.

Με βάση το παραπάνω σκεπτικό πραγματοποιήσαμε ένα διδακτικό σενάριο στο μάθημα της Λογοτεχνίας της πρώτης τάξης του Λυκείου. Το τμήμα, στο οποίο  υλοποιήθηκε το διδακτικό σενάριο, είναι το Α3 του Προτύπου Πειραματικού Γενικού Λυκείου της Βαρβακείου Σχολής, με τους/τις μαθητές/τριες του οποίου εμπλακήκαμε διδακτικά κατά το σχολικό έτος 2013-2014  στη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος (Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία). Ο τίτλος του διδακτικού σεναρίου είναι « Τα δύο πρόσωπα του Οδυσσέα στην Τέχνη: Δύο εκδοχές του μύθου» και για την υλοποίησή του αφιερώθηκαν εννέα διδακτικές ώρες, οι έξι στη διάρκεια του Φεβρουαρίου του 2014 και τρεις τον Μάρτιο του ίδιου έτους.

Το διδακτικό σενάριο αποβλέπει κατά κύριο λόγο στο να μετατρέψει τη σχολική τάξη σε κοινότητα, στην οποία οι μαθητές/τριες θα είναι αναγνώστες και ερμηνευτές της λογοτεχνίας. Επιπλέον, κύρια στόχευσή του είναι να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές/τριες την αναγκαιότητα για «ολιστική γνώση», με γνώμονα τη συνάφεια και διάδραση των εκφραστικών μέσων και τρόπων της λογοτεχνίας με άλλες μορφές τέχνης, όπως είναι η μουσική/τραγούδι και το θέατρο. Τέλος, κύριος στόχος είναι η εξοικείωση των μαθητών με τις νέες τεχνολογίες πληροφορικής, οι οποίες βρίσκονται στο επίκεντρο του εκπαιδευτικού ενδιαφέροντος στη χώρα μας.

Λέξεις – κλειδιά: Διαμαθητικές σχέσεις, ιστοεξερεύνηση, διακειμενικότητα, ολιστική γνώση, ενεργητική μάθηση.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Το θεωρητικό πλαίσιο του προτεινόμενου διδακτικού σεναρίου βασίζεται στο ομαδοσυνεργατικό μοντέλο μάθησης, το οποίο προωθεί τις διαμαθητικές σχέσεις  και συνάδει με τις βασικές αρχές της σύγχρονης παιδαγωγικής επιστήμης, οι οποίες εφαρμόζονται στη διδακτική πράξη και διευκολύνουν τη διδακτική διαδικασία: Τέτοιες αρχές είναι η παιδοκεντρικότητα, η αυτενέργεια, η εποπτεία,  η εργασία κατά ομάδες, η σύνδεση του σχολείου με τη ζωή, η διαθεματικότητα  και η καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων (Ματσαγγούρας, Η., 2000).

                Επίσης, το προτεινόμενο διδακτικό σενάριο αξιοποιεί τις θεωρίες της λογοτεχνίας, ειδικά τη θεωρία της πρόσληψης, τη νέο-κριτική θεωρία και την κειμενογλωσσολογική θεωρία ανάλυσης ενός λογοτεχνικού κειμένου. Η Θεωρία της Πρόσληψης εστιάζει την προσοχή της, και όχι τυχαία, όπως επισημαίνεται, στον αναγνώστη, τον οποίο θεωρεί κυρίαρχο αποδέκτη ή προσλήπτη, νοηματοδότη, ερμηνευτή και ανταποκριτή του λογοτεχνικού κειμένου ( Fish, S., 1999). Η θεωρία της πρόσληψης δε δημιούργησε δική της προσέγγιση, αλλά προσέφερε την έννοια του αποδέκτη, την οποία πολλά σύγχρονα μοντέλα διδασκαλίας του γραπτού λόγου ενσωμάτωσαν και την αντιστοίχισαν με την προθετικότητα του συγγραφέα.

Από την άλλη, από την νεοκριτική θεωρία αντλήσαμε τη διδακτική προσέγγιση της τετραπλής ανάγνωσης του λογοτεχνικού κειμένου, η οποία αποβλέπει στη διαδοχική ανάδειξη: 1. της σημασίας, 2. των συναισθημάτων, 3. του τόνου και 4. των προθέσεων του λογοτεχνικού κειμένου (Σπανός Γ., 1996). Η σημασία, τα συναισθήματα και οι προθέσεις του κειμένου έχουν σχέση με τη στόχευση του προτεινόμενου διδακτικού σεναρίου στην καλλιέργεια του αισθητικού κριτηρίου των μαθητών/τριών.

Τέλος, αξιοποιείται η έννοια της διακειμενικότητας, η οποία είναι το στοιχείο που μας υποδεικνύει ότι τόσο ο πομπός όσο και ο δέκτης, κατά την παραγωγή και ερμηνεία ενός κειμένου, ανακαλούν τη γνώση που διαθέτουν για άλλα ομοειδή κείμενα. Κάθε κείμενο εντάσσεται μαζί με άλλα σε μια ευρύτερη κειμενική κατηγορία. Μεταξύ ομοειδών κειμένων παρατηρείται συσχετισμός μορφής - περιεχομένου. Επομένως, ο πομπός και ο δέκτης αναγνωρίζουν την παρουσία στοιχείων από προηγούμενα ομοειδή κείμενα στο παραγόμενο κείμενο. Η έννοια της διακειμενικότητας είναι κατάκτηση των δεύτερης γενιάς κειμενογλωσσολογικών εργασιών, που αναζητούν, πέρα από τα δομικά στοιχεία, τους κειμενικούς παράγοντες που μετατρέπουν τα δομικά στοιχεία σε ενιαίο και οργανικό όλον, το κείμενο (Beaugrande, R. and Dressler, W.,1981),. Με άλλα λόγια, αναζητούν τους όρους της κειμενικότητας, της αναγνώρισης δηλαδή ενός κειμένου ως κειμένου, όπως αποκαλείται. 

ΕΠΙΔΙΩΚΟΜΕΝΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

1.       Να αποκτήσουν οι μαθητές/τριες τη δυνατότητα ενεργητικής συμμετοχής στη διαδικασία της γνώσης, ως κοινότητα αναγνωστών και ερμηνευτών.

2.       Να διευρύνουν τον ορίζοντα των εμπειριών και το βάθος της ευαισθησίας τους, να οξύνουν το γλωσσικό αισθητήριο και το αισθητικό τους κριτήριο, να αναπτύξουν τη φαντασία και την κριτική-ερμηνευτική τους ικανότητα.

3.       Να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα στις πολυειδείς όψεις και εκδοχές της και να παίρνουν κριτική θέση απέναντι σε ζητήματα της ατομικής και της κοινωνικής ζωής.

4.       Να συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα για «ολιστική γνώση», με γνώμονα τη συνάφεια και διάδραση των εκφραστικών μέσων και τρόπων της λογοτεχνίας με άλλες μορφές τέχνης (θέατρο, κινηματογράφος, εικαστικές τέχνες, μουσική κ.λπ.), αλλά και την επιβεβλημένη «διαθεματική» της διασταύρωση με άλλα γνωστικά αντικείμενα (Γλώσσα, Ιστορία, Κοινωνιολογία, Ψυχολογία, Φιλοσοφία, Αισθητική/Θεατρική αγωγή, Αγωγή του Πολίτη κ.ά.), προκειμένου να φωτιστεί με επάρκεια ο πυκνός ιστός των σημασιών και η εν γένει πολυπλοκότητα της φύσης των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων.

5.       Να κατακτήσουν οι μαθητές/τριες τον κριτικό λογοτεχνικό γραμματισμό.

6.       Να αποκτήσουν οι μαθητές/τριες συνείδηση της διασύνδεσης της ελληνικής λογοτεχνικής παράδοσης με την ευρωπαϊκή και παγκόσμια λογοτεχνική και καλλιτεχνική παραγωγή.

7.       Να εξοικειωθούν με τις νέες τεχνολογίες πληροφορικές και τη χρήση τους στη διδακτική πράξη.

Οι παραπάνω διδακτικοί στόχοι είναι σύμφωνοι με το νέο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών για τη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στην Α΄ τάξη του Λυκείου. Πιο συγκεκριμένα, σ’ αυτό ορίζονται ως στόχοι η συνειδητοποίηση της σχέσης της λογοτεχνίας με την ανθρώπινη εμπειρία και, επομένως, της σημασίας της για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε και του εαυτού μας.  Επίσης, η καλλιέργεια μιας πλατειάς ποικιλίας αναγνωστικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων, μέσα από την αξιοποίηση κειμένων από όλο το φάσμα της πολιτισμικής παραγωγής, από όλα δηλαδή τα διαφορετικά είδη της εικονικής, θεατρικής και μαζικής επικοινωνίας. Mέσα από αυτή τη διευρυμένη ποικιλία κειμένων ο ρόλος της λογοτεχνίας αναδεικνύεται στρατηγικός, καθώς αυτή έχει αναπτύξει ένα ρεπερτόριο συμβολικών μορφών, τρόπων και συμβάσεων που διευκολύνουν την αναλυτική προσέγγιση και των άλλων ειδών επικοινωνίας Τέλος, η ανάπτυξη της κριτικής και ταυτόχρονα δημιουργικής σχέσης των μαθητών με το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, καθώς και η συμβολική ενδυνάμωση της υποκειμενικότητας όλων των μαθητών έτσι ώστε να γίνουν ενεργητικοί πολίτες και παραγωγοί πολιτισμού.

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ

Α΄ ΦΑΣΗ: 1 διδακτική ώρα

Προσδιορισμός του θέματος με αφόρμηση ένα χωρίο από την Οδύσσεια του Ομήρου. Στη συνέχεια τέθηκε το ερώτημα «Ήθελε ο Οδυσσέας να γυρίσει στην πατρίδα του και γιατί;» Το ερώτημα τροφοδότησε συζήτηση ανάμεσα στους/στις μαθητές/τριες του τμήματος. Οι περισσότεροι είπαν ότι αγαπούσε τη γυναίκα του και γι’ αυτό ήθελε να επιστρέψει στην πατρίδα. Ορισμένοι, ωστόσο, είπαν ότι στην πατρίδα ήθελε να επιστρέψει περισσότερο για την ανάληψη της εξουσίας και επειδή είχε κουραστεί από τις περιπέτειες τόσων ετών. Τότε τους πρότεινα να εξετάσουμε πώς πραγματεύονται το όλο θέμα με σύμβολο τον Ομηρικό Οδυσσέα οι δημιουργοί στο χώρο της Τέχνης, όχι μόνο ποιητές και πεζογράφοι, αλλά και συνθέτες τραγουδιών ή και θεατρικοί συγγραφείς.

Στη συνέχεια έγινε ο χωρισμός των μαθητών/τριών του τμήματος (Α3) σε πέντε ομάδες. Η πρώτη ομάδα  πήρε ένα φύλλο εργασίας που περιέχει πέντε ποιήματα Ελλήνων και ξένων ποιητών, οι οποίοι πραγματεύονται στα έργα τους το θέμα του Οδυσσέα σύμφωνα με τη γνωστή μας ομηρική παράδοση. Ειδικότερα, το πρώτο ποίημα είναι του Γ. Σεφέρη «Πάνω σε έναν ξένο στίχο», το δεύτερο είναι του Βιργίλιου «Αινειάδα, Β΄, 41-49, απόδοση: Δ. Καλοκύρης», το τρίτο ποίημα είναι η «Ιθάκη» του Κ. Καβάφη, το τέταρτο ποίημα «Ο Οδυσσέας» του Φρίντριχ Σίλλερ και το τελευταίο ποίημα είναι του Κ. Παλαμά «Στιγμές και Ρίμες».

 Η δεύτερη ομάδα ανέλαβε σε άλλο φύλλο εργασίας την ανάλυση πέντε ποιημάτων Ελλήνων και ξένων, κυρίως, ποιητών, οι οποίοι πραγματεύονται το θέμα του Οδυσσέα με μια πιο ανατρεπτική απόδοση του ομηρικού μύθου, η οποία βασίζεται στην παράδοση των Κύκλιων Επών και σε συγγραφείς των ελληνιστικών χρόνων. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο ποίημα είναι ο «Οδυσσέας» του Α. Τένισον, το δεύτερο ποίημα είναι  του Δάντη, Κόλαση, Άσμα ΚΣΤ΄, το τρίτο ποίημα είναι του Κ. Καβάφη «Οδύσσεια Δευτέρα», το τέταρτο ποίημα είναι του Σουηδού ποιητή και θεατρικού συγγραφέα Λαρς Φορσσέλ με τίτλο «Ο Οδυσσέας στην Ιθάκη» και το τελευταίο ποίημα είναι του Ισπανού ποιητή Χοσέ Ιέρο με τίτλο «Να μην είχα γυρίσει!»

Η τρίτη ομάδα ανέλαβε την ανάλυση τεσσάρων ελληνικών τραγουδιών, στα οποία κεντρικό πρόσωπο και σύμβολο είναι ο Οδυσσέας. Πιο ειδικά, το πρώτο τραγούδι έχει ως τίτλο «Πού είσαι απόψε Οδυσσέα;», τους στίχους έχει γράψει η Μαίρη Γραμματικάκη και τη μουσική ο Γιάννης Βελίκης, το δεύτερο τραγούδι με τίτλο «Το Ρόδο του Ανέμου» το έχει ερμηνεύσει ο Φοίβος Δεληβοριάς, το τρίτο τραγούδι είναι στίχων και μουσικής του Μιλτιάδη Πασχαλίδη και το τέταρτο τραγούδι είναι του μουσικού συγκροτήματος «ΝΑΜΑ».

Η τέταρτη ομάδα ανέλαβε σε φύλλο εργασίας την ανάλυση πέντε πεζών λογοτεχνικών έργων, τα οποία πραγματεύονται με ανατρεπτικό τρόπο την ομηρική παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Οδυσσέας κυριεύεται από νόστο για την πατρίδα του και αυτό είναι το κύριο κίνητρο δράσης του. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο κείμενο είναι απόσπασμα από το διήγημα του Σ. Ξεφλούδα με τίτλο «Οδυσσέας», το δεύτερο είναι απόσπασμα από το μυθιστόρημα του γερμανού Bernhard Schlink  με τίτλο Die Heimkehr, (μετάφραση Ιάκωβος Κοπερτί), Κριτική, 2007, το τρίτο κείμενο έχει τίτλο «Το υφαντό της Πηνελόπης ή ποιος ξεγελάει ποιον» του συγγραφέα Αουγκούστο Μοντερρόσο από την Ονδούρα, το τέταρτο κείμενο είναι απόσπασμα από το έργο με τίτλο «Αληθινή Ιστορίας» του Σύριου ρητοροδιδάσκαλου του 6^ου μ.χ. αιώνα Λουκιανού του Σαμοστατέως και το τελευταίο κείμενο είναι απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Ερβέ Λε Τελιέ με τίτλο « ELECTRICO W».

Τέλος, η πέμπτη ομάδα ανέλαβε την ανάλυση ενός θεατρικού έργου, το οποίο πραγματεύεται την ερωτική ιστορία του Οδυσσέα και της Καλυψώς. Πρόκειται για το έργο «Τραγωδία σε μια πράξη» του Ν. Λυγερού, το οποίο έχει γραφτεί στη Γαλλική γλώσσα και τη μετάφραση στα Νέα Ελληνικά την έχει κάνει η Σάνυ Καπράγκου. Η έκταση του θεατρικού έργου είναι περίπου δεκαπέντε σελίδες, οπότε δεν ήταν εφικτό να εμπλακούν τα μέλη της ομάδας με την ανάλυση και άλλων θεατρικών έργων, που έχουν γραφτεί με το ίδιο θέμα, καθώς δεν υπήρχε δυνατότητα χρόνου και θα δημιουργούνταν συνθήκες άνισης μεταχείρισης συγκριτικά με το έργο που είχαν αναλάβει οι άλλες ομάδες.

Β΄ ΦΑΣΗ: 2 διδακτικές ώρες

Σ’ αυτήν οι ομάδες επεξεργάσθηκαν τα κείμενα, τα οποία τους δόθηκαν σε φύλλα εργασίας. Η επεξεργασία βασίζεται σε δραστηριότητες που έχουν δοθεί στο αντίστοιχο φύλλο εργασίας κάθε ομάδας. Οι περισσότερες δραστηριότητες βασίζονται στον εντοπισμό των κοινών θεμάτων, της πρόθεσης του πομπού και της πρόσληψης του δέκτη σε επίπεδο συναισθημάτων, τα οποία του γεννούνται κατά την ανάγνωση του κειμένου.

Επίσης, οι μαθητές/τριες του τμήματος θα αναζητήσουν στο διαδίκτυο πληροφορίες για το θέμα, που διερευνούν. Γι’ αυτό στο φύλλο εργασίας κάθε ομάδας δίνονται ενδεικτικά οι ακόλουθοι ιστότοποι για σχετική ιστοεξερεύνηση:

1.       Odysseas women. Blogspot.com/p/blog – page_9201 htlm

2.       www. historical – museum.gr/webapps/Kazantzakis…/litho – spitzer02. Php

3.       www. Youtube.com/watch

4.       www. Wikipedia.org

5.       www.enacademic.com

6.       www. Palmografos.com

7.       www. Egolpion. Com

8.       www. Argolikivivliothiki.gr

9.       www. Hellenika.de

10.   www. Wordpress.com  

Γ΄ ΦΑΣΗ: 5 διδακτικές ώρες

Σ’ αυτήν οι ομάδες παρουσίασαν τις εργασίες τους στην ολομέλεια του τμήματος. Η παρουσίαση συνδυάστηκε με παράθεση σχετικών χωρίων των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, των οποίων την επεξεργασία έχουν αναλάβει, προκειμένου όλοι οι μαθητές να αποκτήσουν μια ολιστική αντίληψη του διερευνώμενου θέματος. Επίσης, θα γίνει παρουσίαση οπτικοακουστικού υλικού, το οποίο κάθε ομάδα έχει συλλέξει μετά από σχετική ιστοεξερεύνηση, που έχει προηγηθεί.

Δ΄ ΦΑΣΗ: 1 διδακτική ώρα

Σ’ αυτή τη φάση θα δοθούν στους μαθητές/τριες φύλλα ατομικής και ομαδικής αυτοαξιολόγησης και προβλέπεται παράλληλα η αξιολόγηση του έργου κάθε ομάδας από τις άλλες.

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

                Όπως προκύπτει από την εφαρμογή του διδακτικού σεναρίου, την οποία καταγράψαμε σε ημερολόγιο, αλλά και από τις απαντήσεις των μαθητών/τριών του τμήματος στο ερωτηματολόγιο αξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης, τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα θετικά. Φαίνεται ότι οι επιδιωκόμενοι διδακτικοί στόχοι του σεναρίου υλοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό.

Ειδικότερα, κατά τη διδακτική πράξη οι μαθητές συμμετείχαν με ενδιαφέρον και ενεργητικό τρόπο στην όλη διαδικασία, συνεργάζονταν χαμηλόφωνα στις ομάδες, στις οποίες είχαν χωρισθεί και διατύπωναν πολλές απορίες τόσο κατά την ανάγνωση όσο και κατά την ερμηνεία των κειμένων, τα οποία τους είχαν δοθεί στα φύλλα εργασίας. Αυτό το στοιχείο δείχνει ότι με το διδακτικό σενάριο δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας μιας κοινότητας αναγνωστών και ερμηνευτών.

Παράλληλα, από τις απαντήσεις κατά την παρουσίαση των εργασιών των ομάδων αναδεικνύεται το στοιχείο της κριτικής και ερμηνευτικής ικανότητας, καθώς η σύγκριση των κειμένων και ο εντοπισμός κοινών θεμάτων ήταν ικανοποιητικά. Φάνηκε, επίσης, να αντιμετωπίζουν με φαντασία το θέμα, καθώς η παρουσίαση των εργασιών ήταν διανθισμένη με οπτικοακουστικό υλικό, το οποίο στο σύνολό του κρίνεται κατάλληλο για το υπό ανάπτυξη θέμα. Τέλος, να σημειωθεί ότι η αναζήτηση και καταγραφή συναισθημάτων βάσει της θεωρίας της πρόσληψης και ο εντοπισμός στοιχείων ύφους λόγου συνέβαλλαν στην ανάπτυξη του αισθητικού τους κριτηρίου.

Από την άλλη, το διδακτικό σενάριο αποτέλεσε αφόρμηση για μια πιο «ολιστική γνώση», αφού φάνηκε από τις ερωτήσεις τους στο ερωτηματολόγιο αξιολόγησης της διδακτικής δράσης ότι οι μαθητές/τριες αντιλήφθηκαν τη συνάφεια της λογοτεχνίας με άλλες μορφές τέχνης, όπως η μουσική και το θέατρο. Εντόπισαν κοινά εκφραστικά μέσα, με κυριότερο τη χρήση συμβόλων, όπως το πρόσωπο του Οδυσσέα.

Ένα ακόμη σημείο που αξίζει να επισημάνουμε είναι ότι με το διδακτικό σενάριο, το οποίο αναπτύξαμε, οι μαθητές/τριες απέκτησαν συνείδηση της διασύνδεσης της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής με την ευρωπαϊκή και παγκόσμια λογοτεχνία. Αυτό γιατί διαπίστωσαν βιωματικά και με ευρετικό τρόπο ότι ο ομηρικός Οδυσσέας αποτελεί ένα παγκόσμιο σύμβολο για τη λογοτεχνία και γενικότερα για την Τέχνη. Μάλιστα, κατανόησαν ότι στη συνείδηση και τους πνευματικούς ορίζοντες ενός καλλιτέχνη το σύμβολο αυτό παίρνει διάφορες διαστάσεις και ερμηνείες και γι’ αυτό και οι ίδιοι άρχισαν να τον αντιμετωπίζουν ευρύτερα από ό,τι η ομηρική εκδοχή που είχαν διδαχθεί.

Καταληκτικά, εκτός από την καλλιέργεια του κριτικού λογοτεχνικού γραμματισμού η υλοποίηση του διδακτικού σεναρίου έδωσε έναυσμα για την εξοικείωση των μαθητών/τριών με τη χρήση των νέων τεχνολογιών πληροφορικής για εκπαιδευτικούς και μορφωτικούς σκοπούς πέραν των επικοινωνιακών, για τους οποίους καθημερινά τις χρησιμοποιούν. Αυτό φάνηκε από την ιστοεξερεύνηση, που πραγματοποίησαν, η οποία έδωσε την ευκαιρία να κατανοήσουν τις πολλαπλές δυνατότητες του διαδικτύου ως μέσου αναζήτησης και κατάκτησης της γνώσης. Από την άλλη, η παρουσίαση των εργασιών με προβολή διαφανειών μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή και διαδραστικού πίνακα συνέβαλλε στην ανάπτυξη ανάλογων δεξιοτήτων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

               

Beaugrande, R., de, and  Dressler, W.,  (1981),  Introduction to Text Linguistics, Longman, London

Γεωργακοπούλου, Α., κ΄ Γούτσος, Δ., (1999), Κείμενο και Επικοινωνία, Ελληνικά  Γράμματα, Αθήνα.

Γρηγοριάδης, Ν., Καρβέλης, Δ., Μηλιώνης, Χ., Μπαλάσκας, Κ., Παγανός, Γ., Παπακώστας, Γ., (2012), Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α΄ Τεύχος, Βιβλιοσυνεργατική ΑΕΠΕΕ, Αθήνα.

Γρηγοριάδης, Ν., Καρβέλης, Δ., Μηλιώνης, Χ., Μπαλάσκας, Κ., Παγανός, Γ., Παπακώστας, Γ., (2012), Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Β΄ Τεύχος, Βιβλιοσυνεργατική ΑΕΠΕΕ, Αθήνα.

Γρηγοριάδης, Ν., Καρβέλης, Δ., Μηλιώνης, Χ., Μπαλάσκας, Κ., Παγανός, Γ., Παπακώστας, Γ., (2012), Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Γ΄ Τεύχος, Βιβλιοσυνεργατική ΑΕΠΕΕ, Αθήνα.

Halliday, M.,(1978), Language as a social semiotic. The social Interpretation of

Language and Meaning, Edward Arnold,  London, New York, Melburn.

Ματσαγγούρας, Η., (2000), Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση, Γρηγόρης, Αθήνα.

Ματσαγγούρας, Η., (2001), Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου: Ή αφού σκέφτονται γιατί δεν γράφουν, Γρηγόρης, Αθήνα.

Ματσαγγούρας, Η., (2002), Η διαθεματικότητα στη σχολική γνώση. Εννοιολογική

αναπλαισίωση και σχέδια εργασίας, Γρηγόρης, Αθήνα.

Πρόγραμμα Σπουδών στη Λογοτεχνία Α΄ τάξης του Λυκείου, ΦΕΚ 1562/2011, ηλεκτρονική πηγή:  www edu.klimaka.gr

                  

Σπανός Γ., (1996), Η Διδασκαλία του Ποιήματος, Αθήνα.